Navigatie overslaan
Koolmees / Shutterstock Alle berichten

Stikstof: simpel

Geplaatst op 7 oktober 2022

De stikstofuitstoot moet omlaag, zegt het kabinet. Snapt u hoe het precies zit met stikstof en wat het probleem eigenlijk is? Is het alleen ongezond voor de natuur, of ook voor mensen? Moeten we al die maatregelen wel willen? Het antwoord op al deze vragen, kort en duidelijk.

In het publieke debat over de stikstofcrisis lopen de meningen momenteel uiteen van ‘de zure regen kwam toch ook niet, wat een onzin allemaal’ en ‘planten hebben juist stikstof nodig om te groeien’ tot ‘de stikstofcrisis is de grootste crisis denkbaar, we móeten nu wel actie ondernemen'. Maak daar maar eens chocola van. Daarom, simpel en duidelijk hoe het zit met stikstof, vooral in relatie tot vogels.

Heide Posbank Veluwezoom / Shutterstock Hei is typisch een plant die verdwijnt door te veel reactief stikstof. Heide Posbank Veluwezoom / Shutterstock

Stikstof is (g)een probleem

Vooraf: stikstof is geen probleem: het is een gas dat net als zuurstof overal in de lucht om ons heen aanwezig is en dat we de hele dag in- en uitademen. Stikstofdeeltjes kunnen zich echter binden aan zuurstofdeeltjes en ook aan waterstofdeeltjes en dan ontstaan nieuwe stoffen: verschillende stikstofoxiden en ammoniak. Die verbindingen noemen we ‘reactief stikstof’ en dat is dus wat iedereen eigenlijk moet zeggen: ‘het reactieve-stikstof probleem’. Alleen dan worden de zinnen zo lang en ingewikkeld.

Landbouw / Shutterstock Onder meer de boeren moeten hun manier van werken veranderen en dat is geen peulenschil. Steun dus de boeren die goed bezig zijn door bijvoorbeeld hun zuivel of andere producten kopen! Landbouw / Shutterstock

Slecht voor de gezondheid en de natuur

De eerste soort reactief stikstof, de ammoniak, komt vooral uit de uitwerpselen van dieren en is het meest schadelijk voor de natuur. De tweede soort, de stikstofoxiden, komen vooral in de lucht door de uitlaatgassen van auto’s, vliegtuigen en fabrieken. De hoeveelheid reactief stikstof is al jaren te hoog in Nederland en dat is slecht voor de natuur, maar, het is ook erg ongezond voor mensen. Daarom heeft de Raad van State in 2019 besloten dat er niet meer stikstof bij mag komen in ons land.

Dode koolmees Gevolg van botontkalking. Dode koolmees

In het Nationaal Programma Landelijk Gebied staat nu per gebied hoeveel de stikstofuitstoot in 2030 moet zijn verlaagd, om de natuur een kans op herstel te geven. Er liggen volop mogelijkheden om de uitstoot te verlagen in de industrie, de bouw, het verkeer, maar vooral bij de veehouderijen. We moeten duurzamer gaan werken.

Wat hiervoor nodig is, bijvoorbeeld het sterk verminderen van de veestapel en mogelijk het sluiten van honderden bedrijven, is voor velen moeilijk, maar op de lange termijn zorgt het voor een gezondere leefomgeving voor iedereen. Om u een idee te geven van wat er gebeurt in de natuur en met uw gezondheid als er teveel stikstof komt, hieronder enkele voorbeelden waarbij stikstof een rol speelt.

Botontkalking bij mezen

De Veluwe is een bekend natuurgebied, waar teveel reactief stikstof in de bodem en het water komt. Daardoor wordt de grond zuurder. Dat zuur zorgt ervoor dat stoffen zoals calcium (kalk) oplossen en verdwijnen uit de bodem. Dat is het eerste probleem voor de natuur.

Net als mensen, hebben ook vogels calcium nodig voor sterke botten en eierschalen. Op de Veluwe is een tijdje geleden gebleken dat koolmezen last hebben van het verdwijnen van calcium. Ze krijgen het via hun voedsel nu zó weinig binnen, dat bij een deel van de eieren de schaal te dun is of dat kuikens al in het nest hun pootjes breken. Gelukkig wil dat niet zeggen dat het in de rest van het land ook zo is, maar het is wel een duidelijk voorbeeld van het effect van teveel stikstof.

Zanglijster met slak / Jelle de Jong De huisjesslakken zijn al grotendeels verdwenen op de Veluwe. Moet u raden wie daar last van heeft. Zanglijster met slak / Jelle de Jong

Sommige planten overwoekeren de rest

Een tweede oorzaak voor verlies van natuur en biodiversiteit, is dat allerlei soorten bloeiende planten verdwijnen en dus ook de insecten die ervan leven. Als er teveel reactief stikstof komt, kunnen sommige planten (brandnetels, bramen, grassen) namelijk zo knetterhard groeien, dat ze andere soorten helemaal verdringen.

Huismus op braam / Shutterstock Af en toe een braam is lekker, maar als ze alles overwoekeren, blijven er weinig andere planten (en insecten) over. Huismus op braam / Shutterstock

Andere samenstelling van voedingsstoffen

De planten die wel overleven in een omgeving met teveel reactief stikstof, hebben ook problemen. Zo verandert de samenstelling van de voedingsstoffen in hun bladeren. En dat werkt weer door in de insecten die juist deze bladeren eten: zij verzwakken en bevatten zelf ook minder goede voedingsstoffen voor het korhoen en andere insecteneters, zoals de mees. Daar heeft de sperwer dan weer last van, want die eet mezen. En zo gaat het door.

Sperwer en koolmees / Shutterstock Insecten verzwakken, waardoor insecteneters verzwakken (zoals de koolmees), waardoor sperwers verzwakken... Sperwer en koolmees / Shutterstock

Leefgebieden verdwijnen

Teveel reactief stikstof kan ook zorgen voor het verdwijnen van hele leefgebieden waar veel diersoorten dan onder lijden. De tapuit heeft er in ieder geval last van in de duinen, waar sommige grassen en struiken blij zijn met al dat reactief stikstof en enorm hard groeien. Ellende voor de tapuit want zijn favoriete leefgebied is juist open duinen met kale plekken en heide met open stukken. Dat heeft hij nodig voor zijn manier van jagen: achter insecten aanrennen en flapperen. Toegegeven, dat is wat merkwaardig, maar zo doet de tapuit dat nu eenmaal en dat kan niet als het duin vol groeit. De tapuit heeft meer problemen dan dit, maar teveel reactief stikstof helpt zeker niet.

Tapuit / Shutterstock De tapuit wil achter insecten aanrennen. Dat kan niet als het duin is vol gegroeid door teveel reactief stikstof. Tapuit / Shutterstock

Hoe slecht stikstof is voor uw gezondheid

Genoeg voorbeelden uit de natuur. Hoe ongezond is reactief stikstof eigenlijk voor mensen? De Gezondheidsraad zegt: na roken behoort luchtverontreiniging (de combinatie van fijnstof en stikstofdioxide) tot één van de belangrijkste risicofactoren voor de gezondheid. Schattingen van het aantal vroegtijdige doden door luchtvervuiling in Nederland liggen rond de 12.000 per jaar. Het gaat dan vooral om ziektes aan de luchtwegen of de longen. Dat is niet niks. U rookt niet of probeert te stoppen, eet en beweegt zo gezond als mogelijk en dan dit.

Al met al meer dan genoeg redenen om te doen wat kan om de hoeveelheid reactief stikstof te verminderen. Schouders eronder en gaan, op weg naar een leefbare toekomst.

Oranjetip / Elwin van der Kolk Oranjetip / Elwin van der Kolk

Niets nieuws onder de zon

Waarom is reactief stikstof nu opeens zo’n groot probleem? Nou, die vraag klopt niet. Dat er teveel reactief stikstof is in Nederland, is al tientallen jaren bekend. Om die hoeveelheid te verminderen en geld te reserveren voor het herstellen van de natuur, is in 2015 de zogenaamde PAS-regeling bedacht (Programmatische Aanpak Stikstof). Dat klonk goed, maar in de praktijk kwam er juist extra uitstoot van reactief stikstof en bleef het natuurherstel achter. De regeling bleek contraproductief te werken en daarom heeft de rechter in 2019 geoordeeld dat op die manier doorgaan niet mag.

Eerder in 2022 heeft het kabinet duidelijke besluiten genomen en het advies van Remkes en latere adviesrapport maakte de uitvoering weer wat concreter. Van het grootste belang hierbij is maatwerk per gebied. De boeren die het goed doen voor de natuur, moeten niet getroffen worden door de maatregelen, maar juist steun krijgen.

Verder moeten we ook in het achterhoofd houden dat stikstof maar één van de problemen is die de natuurkwaliteit van Nederland aantasten. Het te lage waterpeil en het gebruik van pesticiden vragen ook om een andere aanpak. Vogelbescherming denkt dat ook dat kan: een landbouw waar boeren langjarig perspectief hebben, goed verdienen én waar de natuur zich kan herstellen.

Help de weidevogels

Grutto’s en andere weidevogels redden het niet langer in ons land. Ze hebben drassig weiland, insecten, kruiden en bloemen nodig om te overleven. Die rijke weides verdwijnen. Samen met boerenlandvogelboeren brengt Vogelbescherming de rijke weide terug.

Help mee en doneer

Vogelvriendelijke Zuivelwijzer

Welke zuivel is goed voor vogels en natuur? Welke winkels leveren deze? Dat ontdek je met de Vogelvriendelijke Zuivelwijzer. Kies bewust en draag bij aan een toekomst met rijke weides
vol vogels!

Naar de zuivelwijzer