Toekomst voor gewone vogels

We bevinden ons in buitengebied Het Broek van de gemeente Zevenaar. De naam duidt op een vochtig landschap met natte ruige weilanden en delen die plasdras staan. Niets is minder waar. Als we om ons heen kijken, zien we strak groene weilanden, droge monotone landbouwpercelen met maïs of bieten. Een rijtje bomen en een drietal windmolens, die hun best doen.

Verder is het stil, geen vogeltje te horen. Hier wordt je niet vrolijk van.

Ik ben in gezelschap van Robert Kwak, Programmaleider Basiskwaliteit Natuur van Vogelbescherming en Anton Stortelder, landschapsecoloog en adviseur van Vogelbescherming.

“Vijftig jaar geleden zag het er hier heel anders uit,” legt Anton uit. “Een kleinschalig landschap, met afwisselend hooilanden, natte delen, greppels, ruige overhoekjes en overal meidoornheggen.”

Robert vult hem aan: “Dit was een echt weidevogelgebied, waar grutto’s en tureluurs broedden. Later zag je alleen nog kieviten en wulpen en nu hoor je ook geen graspieper of veldleeuwerik meer.”

Het verval begon in de jaren zeventig met de grootschalige ruilverkaveling. Heggen verdwenen, knotwilgen werden gerooid, drainage zorgden voor snelle ontwatering, kunstmest en pesticiden deden de rest. Zo ging het niet alleen in Zevenaar maar op heel veel plaatsen in ons land.

Kwak en Stortelder zagen het fout gaan in het Nederlandse landschap. Robert Kwak: “Als in het landelijke gebied veldleeuwerik, boerenzwaluw en waterhoen achteruit gaan, weet je dat het niet deugt.”

Begin 2022 treedt de nieuwe Omgevingswet in werking. Provincies en gemeenten dienen met een gebiedsgerichte aanpak te komen, waarbij het natuurbelang ook buiten natuurgebieden moet worden gewaarborgd. Vogelbescherming pleit voor een minimum niveau waar onze omgeving aan moet voldoen, een 'basiskwaliteit natuur'.

In opdracht van de provincie Gelderland verrichtten Kwak en Stortelder een voorstudie in heel Oost-Gelderland. Voor de gemeente Zevenaar werkten zij dit verder uit. Uitgangspunt daarbij is om in de verschillende landschapstypen de algemene soorten te behouden of terug te brengen in het landschap. Anton Stortelder: “We hebben het dan niet alleen over vogels, maar ook over planten, insecten, zoogdieren, reptielen en amfibieën.”

Ze vullen elkaar aan: “Dat kun je doen via milieumaatregelen, landschapsinrichting en beheermaatregelen. Maar er zijn een aantal constanten waar we in heel Nederland mee worstelen. Denk aan waterbeheer en het gebruik van pesticiden. Als je ziet wat het laatste voor effect heeft op insecten en dus ook op vogels en planten, niet normaal. Om een minimale basiskwaliteit te bereiken zullen alle betrokkenen dus met elkaar om tafel moeten. Zowel boeren, burgers, waterschappen, natuurbeschermers en overheden. Dat wordt nog een hele uitdaging.”

De twee natuuronderzoekers constateren dat de gemeente Zevenaar haar natuurkwaliteit op een aantal plaatsen al redelijk op orde heeft. Zo bezoeken we de oeverwallen in Angerlo, waar knotwilgen en meidoornheggen bewaard zijn gebleven. “Hier broeden dan ook braamsluiper, roodborsttapuit en grasmus,” somt Robert Kwak op. “Dit is echt Basiskwaliteit Natuur,” vult Anton Stortelder aan.

Ten zuiden van Zevenaar bevinden zich de oude Rijnstrangen. Een kleinschalig landschap met een mozaïek van heggen en hagen, afgewisseld met plassen en dode rivierarmen. Een echt natuurgebied, maar desondanks merkt Anton op: “In de afgelopen warme zomer vielen zelfs hier plassen droog. Er zou dus meer rivierwater ingelaten moeten worden, dat zorgt ook meteen voor de nodige dynamiek. Het kan dus altijd beter.”

In het Zevenaarse Broek, waar we ons bezoek begonnen, valt nog heel wat te verbeteren. Robert Kwak: “Het landschap kan opnieuw aangekleed worden met bijvoorbeeld meidoornhagen en knotwilgen. Perceelranden kunnen ingezaaid worden met akkerkruiden voor insecten, veldleeuwerik en patrijs. Bovenal zal de waterstand omhoog moeten. Waar we eigenlijk naar toe willen is een kringlooplandbouw. Een ecologisch duurzame vorm van landgebruik, die goed is voor planten, dieren en mensen.”

In de gemeente Zevenaar bevinden zich ook een aantal landgoederen, zoals Huize Babberich, Landgoed Bingerden, Huis Sevenaer en Landgoed Halsaf. Deze kenmerken zich door oude loofbossen, waar onder andere middelste bonte specht, wielewaal, boomklever, groene specht, gekraagde roodstaart, tuinfluiter, kerkuil en steenuil broeden. Dit palet aan soorten geeft wel aan dat het op de landgoederen veelal goed zit. Door het voorkomen van een specifieke ondergroei van bijvoorbeeld bosanemoon en salomonszegel zijn ze ook floristisch interessant. Dit heeft weer een positief effect op insecten en dus ook op vogels.

Maar zelfs in dit soort schitterende gebieden kampt men met een te lage waterstand.

De komende jaren zullen gemeenten druk zijn met het invulling geven van de Omgevingswet. Daarbij moeten zij alle belangen in de gaten houden. Niet overal zullen zij voldoende zicht hebben en geïnformeerd zijn over de natuurwaarden in hun eigen gebied.

Robert Kwak: “We vragen vogelwerkgroepen en actieve vogelaars hun gemeente te wijzen op de voor vogels belangrijke plekken. Eventueel aan te bieden om een vogelinventarisatie te maken. En waar nodig de gemeente te wijzen op haar verplichting te komen tot een basiskwaliteit natuur.”

Tijdens het symposium Basiskwaliteit Natuur op 21 april zal Vogelbescherming het nieuw te verschijnen boek Nederlandse vogels in hun domein presenteren. Onder redactie van Robert Kwak en Jip Louwe-Kooijmans.