Wereldprimeur: wilde neushoornvogel broedt in nestkast

Hoe ontwerp je de perfecte nestkast voor neushoornvogels? Bij projecten in Indonesië en Maleisië is lang geprobeerd wilde neushoornvogels te verleiden in nestkasten te broeden. Tevergeefs. De neushoornvogels zijn uiterst kieskeurig en toonden geen interesse. Tot afgelopen jaar.

Gewone neushoornvogels (Buceros rhinoceros) komen voor in de tropische regenwouden van Maleisië, Indonesië en de zuidpunt van Thailand. Ze vallen op door hun grote kleurrijke snavels. Koppels hebben een unieke gezamenlijke roep. De man roept een kort ‘hok’ en de vrouw reageert met een kort ‘hak’. Samen vieren ze hun monogame relatie met een uitbundig ‘hok, hak, hok, hak, hok, hak…’

Neushoornvogels nestelen in boomholtes. Bij de grotere soorten als de gewone neushoornvogel moeten dat forse gaten zijn; want deze vogels kunnen 80 tot 90 centimeter groot worden. En dan moet ook die grote neushoornsnavel er nog bij passen. Bomen waar deze vogels in kunnen nestelen ontbreken steeds vaker. Veel woudreuzen zijn gesneuveld door houtkap en de neushoornvogels kunnen eigenlijk geen kant op.

Zelfs als stukken oerwoud worden beschermd, duurt het jaren voordat bomen groot genoeg zijn om nestplekken te bieden. Neem het beschermde regenwoud van Kinabatangan op Borneo. Het barst er van de vruchtdragende bomen, dus aan voedsel is er geen gebrek. Er leven maar liefst acht soorten neushoornvogels.

Maar genoeg oude bomen met grote holtes zijn er niet meer in dit bos. De buceros rhinoceros kan dus nergens terecht met z’n eieren. De soort staat samen met veel andere soorten neushoornvogels dan ook op de Internationale Rode Lijst voor bedreigde vogels.

Om deze prachtige vogels toekomstperspectief te bieden, startte in 2013 in Kinabatangan en in Hutan Harapan op Sumatra in Indonesië een pilotproject, waarbij kunstnesten werden opgehangen. Op Sumatra bleven de nesten onbewoond, maar de nesten in Kinabatangan op Borneo werden bezocht door de bonte neushoornvogel (Anthracoceros albirostris), de Maleise jaarvogel (Rhabdotorrhinus corrugatus), de zwartkuifneushoornvogel (Anorrhinus galeritus) en de gewone neushoornvogel. Helaas bleken het slechts schijnmanoeuvres.

Het project leek mislukt totdat er in 2016 opeens twee gewone neushoornvogels interesse toonden in een van de nestkasten. Ze probeerden de ingang van het nest dicht te metselen. Bij neushoornvogels een teken dat ze klaar zijn om te paren.

Uiteindelijk ging het paar overstag en in juli 2017 werd er gebroed in de nestkast en ook een jong succesvol grootgebracht. Een mijlpaal, want het was wereldwijd voor de eerste keer dat een wild paar neushoornvogels in een nestkast tot broeden kwam.

Een succesverhaal, maar tegelijk toch ook een tegenvaller. Want uiteindelijk werd in Indonesië en Maleisië in al die jaren dus slechts één kunstnest echt in gebruik genomen. Veel te weinig om het lot van de neushoornvogels in Azië (en Afrika) te verbeteren. Daarom heeft BirdLife International (waar ook Vogelbescherming onderdeel van is) samen met andere internationale natuurbeschermingsorganisaties systematisch onderzoek laten doen naar het microklimaat in succesvolle nesten van neushoornvogels en in de kunstnesten.

Wat bleek: veel kunstmatige nestkasten waren te koud (’s nachts), te vochtig of te warm (overdag). Met deze nieuwe kennis kunnen we met nieuwe materialen verbeterde nestkasten met een beter microklimaat laten ontwerpen. Hopelijk zal die nieuwe generatie kunstnesten de neushoornvogels wél massaal kunnen bekoren. Dan kunnen we van dit kleine succes een groot succes maken.