Stappenplan voor natuurherstel in overgangsgebieden

Het zijn beslist niet alleen bijzondere vogelsoorten als de velduil en de strandplevier die in de gevarenzone verkeren. Ook meer algemene soorten als huismus en wilde eend zitten in zwaar weer. Van de Nederlandse broedvogels staan er maar liefst 87 op de Rode Lijst (2017). Het zijn enkele van de vele signalen van de slechte staat waarin de Nederlandse natuur verkeert. Het is noodzakelijk dat de kwaliteit van de totale leefomgeving op orde komt. Niet alleen in beschermde natuurgebieden, maar ook daarbuiten.

Het door Vogelbescherming ontwikkelde concept Basiskwaliteit Natuur biedt daarvoor een concreet stappenplan. Het is opgesteld voor de grote diversiteit aan Nederlandse landschappen. Daarmee is het bij uitstek ook bruikbaar voor de overgangsgebieden rond de Natura 2000-gebieden, waar landbouw en natuur gelijkwaardig zijn. Een handreiking voor natuurherstel in die overgangsgebieden is onderaan dit artikel te downloaden.

Het zijn terugkerende nieuwsitems: de stikstofproblematiek, klimaatverandering, droogte, verontreiniging van lucht, water en bodem, verstoring... Het is allemaal terug te voeren tot de manier waarop wij met onze aarde omgaan. Of, op nationaal niveau, de manier waarop wij in Nederland met ons landgebruik omgaan. Gelukkig proberen we de natuur ook een handje te helpen. Bijvoorbeeld via Natura 2000: een Europees netwerk van belangrijke natuurgebieden die een goed beschermde status hebben. Maar dat blijkt niet genoeg.

Volgens een recent (januari 2024) rapport van de Ecologische Autoriteit is er veel meer nodig dan alleen herstelmaatregelen in beschermde natuurgebieden. Sterker nog, in bijna 90 procent van de gevallen is natuurherstel alleen mogelijk door óók buiten die natuurgebieden maatregelen te nemen. Natuur laat zich immers niet insluiten op eilandjes; er is altijd een wisselwerking met de (directe) omgeving. Purperreigers bijvoorbeeld broeden in natuurgebieden, maar zoeken hun voedsel in slootjes in omliggende (veen)weiden.

We moeten dus ook aan de slag met het verbeteren van natuur buiten natuurgebieden. Een logische stap is om de aandacht in eerste instantie te richten op de overgangsgebieden. Veelal agrarische gebieden grenzend aan de Natura 2000-gebieden. Juist ook vanwege de wisselwerking tussen die gebieden. Dat vereist de volgende drie soorten maatregelen.

1. Maatregelen gericht op het milieu en de abiotische condities: waterkwantiteit en waterkwaliteit van zowel oppervlaktewater als grondwater; bodemkwaliteit.
2. Inrichtingsmaatregelen.
3. Een op doelsoorten afgestemd beheer en gebruik.

Vogelbescherming heeft een handreiking ontwikkeld om de systematiek van Basiskwaliteit Natuur toe te passen in de overgangsgebieden. Het is bedoeld om beleidsmakers, terreinbeheerders en landgebruikers te helpen met het effectief en meetbaar herstellen van de natuur. 

Zo slaan we maar liefst drie vliegen in één klap. Een overgangsgebied waarin de natuurwaarden zijn gewaarborgd heeft een gezonde en bufferende werking op het omliggende Natura 2000-gebied. Daarnaast krijgen (doel)soorten binnen het Natura 2000-gebied meer ruimte om ook daarbuiten te profiteren van een gezond leefgebied. En in de derde plaats biedt een kwalitatief goed overgangsgebied ook de meer algemene soorten die onder druk staan ruimte van leven. Samen maken we de Nederlandse natuur sterker.

Benieuwd geworden? Download hier de handreiking voor Basiskwaliteit Natuur in Overgangsgebieden inclusief deze bijlage.

Ben je beleidsmaker of terreinbeheerder, wil je hiermee aan de slag en heb je nog vragen, neem dan contact op met het Servicecentrum van Vogelbescherming en zij zorgen dat je vraag op het juiste bureau terecht komt.