Navigatie overslaan
Grote karekiet / Shutterstock Alle berichten
Grote karekiet / Shutterstock Rob Buiter

Door Rob Buiter
Wetenschapsjournalist

Hulp voor kieskeurige karekiet

Geplaatst op 20 januari 2022

De grote karekiet heeft het zwaar en staat op de Rode Lijst. De grafiek met de aantallen Nederlandse broedvogels sinds de jaren negentig van de vorige eeuw vertoont veel gelijkenis met een zwarte skipiste: een steil dalende lijn! Tegelijk zijn er goede mogelijkheden om de vogels te helpen, benadrukt vogelonderzoeker Jan van der Winden. In opdracht van Vogelbescherming Nederland doet hij al enkele jaren onderzoek naar de kansen van de karekiet bij beter riet.

Zeg nooit zomaar riet

Je hebt riet en riet. En niet al dat riet is geschikt voor de grote karekiet om nesten in te bouwen. “Deze vogels hebben behoefte aan stevig stromingsriet”, verduidelijkt Van der Winden. Om te beginnen bestaat er riet dat op het droge staat – landriet - en riet dat in het water wortelt. Stromingsriet behoort tot die laatste categorie: waterriet.

Maar dan heeft de grote karekiet nog aanvullende eisen. Van der Winden: “Stromingsriet groeit in dieper water en heeft te maken met wisselende waterniveaus. Dat kan zijn door golven, door ‘kwelwater’ dat uit de bodem komt, of door een wisselend peil dat door de waterbeheerder wordt geregeld. Dat zorgt er allemaal voor, dat er veel voedingsstoffen worden aangevoerd en het riet hard groeit. Typisch stromingsriet is dan ook hoog, stevig, groeit aan de buitenranden van rietkragen of als geïsoleerde eilandjes en verzamelt weinig rommel tussen de planten.”

Grote karekiet / Birdphoto Grote karekiet / Birdphoto

Vogelbescherming is rietbescherming

Om de karekiet te helpen, moet je dat stromingsriet beschermen, concludeert Van der Winden uit de afgelopen jaren van veldonderzoek in opdracht van Vogelbescherming. “Een grote vijand van waterriet zijn de ganzen. Mensen denken bij ganzenvraat misschien aan vogels die de jonge topjes van frisgroen riet afknabbelen. Maar in het veld zien we dat ganzen in een seizoen ook een compleet veld van rietstengels tot enkele meters hoog, letterlijk met wortel en tak kunnen uitroeien. En met de groeiende aantallen ganzen zien we dus ook steeds meer riet verdwijnen.”

Geen netten maar gaas

In de afgelopen jaren zijn verschillende strategieën uitgeprobeerd om riet duurzaam te beschermen tegen ganzenvraat. Van der Winden: “In eerste instantie hebben we geëxperimenteerd met netten die tussen palen in het water werden gespannen, maar dat blijkt toch niet te werken. Netten gaan makkelijk hangen, waardoor vogels er toch overheen kunnen. Bovendien kunnen ganzen, maar ook eenden en andere vogels verstrikt raken in netten. Vandaar dat we nu een goed systeem hebben ontwikkeld met stevig gaas dat tussen lange palen om een stuk riet kan worden gezet. Meestal moet je die palen ook nog verplaatsen, om de groei van het riet bij te houden.”

Grauwe ganzen / Jouke Altenburg Grauwe ganzen / Jouke Altenburg

Scepsis

In de praktijk ontmoeten Van der Winden en collega’s nog wel eens scepsis, over hun gaas-met-palen-aanpak. “Ik heb al verschillende keren gemerkt dat mensen niet kunnen geloven dat ganzen écht zo’n destructieve invloed hebben op oude rietvelden. Maar dan ga ik meestal de uitdaging aan: zet gewoon maar eens een klein stukje gaas om een stukje riet en kijk wat er gebeurt. Binnen de kortste keren zie je het dan vanzelf: binnen het hekwerk blijft het riet staan, daarbuiten is het voor je het weet afgeknabbeld.”   

Grafiek grote karekiet kerngebieden De index van de omvang van de broedpopulatie van de grote karekiet in de periode 2007-2021 in de Vechtplassen (VP) en noordelijke Randmeren (RM). In 2021 werden in deze kerngebieden 65 territoria geteld. Grafiek grote karekiet kerngebieden

  • In 2021 is 1,8 km nieuw raster geplaatst en nog eens 0,9 km oud raster verplaatst in de Randmeren door aannemer A. de Jonge uit Sint Jansklooster. Het onderzoek vond, met hun medewerking plaats in terreinen van Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Waterschap Vallei en Veluwe, Recreatieschap Loosdrecht, Waternet en Rijkswaterstaat.

  • De Provincie Noord-Holland en Rijkswaterstaat hebben in 2021 aanvullend op het project van Vogelbescherming Nederland rasters geplaatst in de Oostelijke Vechtplassen en de Veluwerandmeren. Daarmee verbreedt het project zich.

  • Dit project werd mogelijk gemaakt door donaties van leden van Vogelbescherming Nederland en dankzij een financiële bijdrage van Ars Donandi + Tringa fonds.

Liever broeden achter een hekje

Niet alleen het riet blijkt te gedijen achter een hekje, ook de grote karekiet weet het te waarderen. Op de plekken waar het riet wordt beschermd, is de scherpe daling tot staan gebracht. Sterker nog: de aantallen broedparen lijken in die gebieden zelfs weer licht te stijgen! Van der Winden: “In de laatste kerngebieden van de grote karekiet, in de Randmeren en in de Vechtplassen, zien we dan ook dat rietbescherming echt werkt”, aldus Van der Winden. “Niet alleen het riet, ook de grote karekiet verblijft steeds vaker in de beschermde stukjes waterplanten.”

Grote karekiet / Jelle de Jong Grote karekiet / Jelle de Jong

Charismatisch

Hoewel de grote karekiet door velen misschien onder de oneerbiedige categorie ‘kleine bruine vogeltjes’ wordt geschaard, is het wel degelijk een charismatische soort. Niet in de laatste plaats door zijn geweldige zang, vanuit een hoge rietstengel, is het dan ook een geliefde soort voor waarnemers en fotografen. “Op basis van de waarnemingen van anderen hebben we een aardig beeld van de gebieden búiten de traditionele kerngebieden waar de grote karekiet af en toe broedpogingen waagt. Letterlijk van Limburg tot de Waddeneilanden, overal kun je een pionierende karekiet vinden. Als er maar dik, dicht, stevig stromingsriet van enige omvang in het water staat.”

Méér bescherming

Op die plekken waar grote karekieten af en toe een broedpoging lijken te wagen, willen Van der Winden en collega’s hun beschermingswerk graag uitbreiden. “Het komende jaar gaan we weer op zoek naar terreinbeheerders die ook willen meewerken aan het beschermen van riet en karekiet, door middel van onze rasters. Daarnaast gaan we ook door met broedbiologisch onderzoek. Eén van de vragen die ik graag zou beantwoorden is: waar komen die zwervende karekieten vandaan? Zijn het vogels uit gebieden waar het nog relatief goed gaat, zoals Polen, of zijn het jongen uit de Nederlandse kerngebieden die uitwaaieren? Dat willen we bijvoorbeeld met op afstand af te lezen kleurringen onderzoeken. Ook gaan we jonge karekieten ringen en dan in een volgend seizoen geringde mannetjes proberen terug te vangen. Waar trekken de oude bekenden heen?”

Woudaap / Birdphoto Woudaap / Birdphoto

Moerasherstel

Los van dat Van der Winden persoonlijk een enorm zwak heeft voor de charismatische grote karekiet, draait dit project om meer dan alleen de bescherming van deze ene soort. “De grote karekiet staat voor een moerasbiotoop dat we in rap tempo dreigen te verliezen. Op de plekken waar we dit landschap effectief weten te beschermen, zien we ook andere soorten profiteren. Zo heeft in een aantal beschermde stukken waterriet ook alweer een woudaap gebroed. En als dat nóg niet voldoende motivatie biedt om dit beschermingswerk te doen, dan is er ook nog gewoon de Europese verplichting. Onder de richtlijnen rond de Natura-2000 gebieden, zijn we simpelweg verplicht om de aantallen grote karekieten weer te laten groeien”, aldus Van der Winden. Maar dat is dus bepaald geen straf, met zo’n geweldige zanger!

Verder lezen? Lees hier het rapport