Gun vogels een gitzwarte nacht

Mens en dier zijn ingesteld op een dag en een nacht, want miljoenen jaren lang was het grootste deel van de aarde overdag licht en ‘s nachts donker. Maar met alle verlichting wordt het tegenwoordig bijna nergens meer écht donker. Nederland is zelfs één van de lichtste landen ter wereld. Logisch, want we zijn dichtbevolkt en dankzij licht kunnen we ’s avonds tenslotte sporten, lezen, werken, uitgaan en gebeuren er minder auto-ongelukken. Er is een keerzijde van al dat licht: het negatieve effect ervan op onze gezondheid en de natuur. Goed dus om bewust met licht om te gaan.

Wist u dat mensen sinds we elektriciteit en lampen gebruiken, gemiddeld anderhalf uur minder slapen per nacht? (Blauw) licht remt namelijk de functie van het hormoon melatonine.

Zodra het donker wordt, maakt uw lichaam meer melatonine, wat ervoor zorgt dat u slaperig wordt en sneller inslaapt. Misschien koopt u het wel eens bij de drogist, om minder last te hebben van de jetlag of nachtdienst? Maar als we door kunstlicht minder melatonine aanmaken, vallen we later of moeizamer in slaap en voelen ons moe. Ook wordt gebrek aan melatonine in verband gebracht met depressie, hormoonverstoring, stress en kanker.

Voor sommige vogels is het niet veel anders. Als koolmezen slapen, zitten ze op donkere plekken nagenoeg stil, maar op plekken met verlichting slapen ze onrustig. De slaap is verstoord en ze zitten maar te draaien. En net als mensen, worden ook kool- en pimpelmezen ’s morgens op verlichte plaatsen eerder actief, zelfs wel zo’n twee uur. In de avond gaan ze ook iets langer door. Alles bij elkaar opgeteld zijn de vogels per etmaal echter niet actiever, omdat ze overdag rustmomenten nemen. Dat doen wij dan weer niet.

Verlichting heeft echter meer gevolgen voor vogels. Zo raken vogels die ’s nachts trekken in de war door verlichting. Door de felle lampen van bijvoorbeeld hoge kantoren of boortorens in zee, raken vogels verblind en vliegen zich dood tegen het verlichte object. Of ze blijven er rondjes omheen vliegen tot ze uitgeput raken. Een extreem voorbeeld: er zijn eens 100.000 koperwieken gezien, die cirkelden rond een olieplatform. Verder kunnen trekvogels ‘s nacht uit koers raken omdat ze licht proberen te vermijden, of zich er juist tot aangetrokken voelen.

Soms zijn de effecten van verlichting op vogels niet zo direct zichtbaar.
Koolmezen broeden bijvoorbeeld eerder als er ´s nachts licht is. Waarschijnlijk omdat de dagen zo langer voor ze lijken en ze het voorjaar verwachten. Uit onderzoek bleek ook dat het gewicht van de jongen iets afnam, maar het aantal jongen bleef gelijk. Wat het lange termijn effect is van zulke ontwikkelingen, weet niemand.

Bonte vliegenvangers reageerden overigens helemaal niet op wel of geen kunstlicht. Die komen pas kort voor de broedtijd naar Nederland en gebruiken andere maatstaven voor het starten met broeden.

Een ander voorbeeld: bosmuizen komen alleen te voorschijn als het aardedonker is en zijn dus gewoon niet actief in gebieden met lantaarnpalen. Waar geen bosmuizen zijn, zijn ook minder muizeneters zoals uilen, waardoor ook hun leefgebied dus verkleint.

Gelukkig denken steeds meer bedrijven en gemeenten na over hun verlichting. ’s Nachts hoeft het licht op kantoor niet aan en hebben reclameborden minder zin. Sommige diersoorten hebben minder last van bepaalde kleuren licht (al verschilt dat per soort), dus lampen kunnen daarop worden afgestemd. Ook kunnen lampen worden afgeschermd, zodat ze een beperkt gebied verlichten.

Fijne ontwikkelingen, maar het moet nog wel een tikkie donkerder. Ook u kunt wat doen tegen de ‘lichtvervuiling’. Doe ’s avonds bijvoorbeeld lampen uit in ruimtes waar u niet bent: op zolder, in de schuur en in de tuin. En gebruik tuinlampen met zacht licht, die niet omhoog schijnen.