De zanglijster, aria’s in varia

In zangkunst hebben de lijsterachtigen een reputatie te verdedigen. En zo de vogels verschillend gebekt zijn, zo ook verschilt de waardering der toehoorders. De een zweert bij de melancholische merelzang. Voor de ander is het schone liedje van de roodborst – ook een lijsterachtige – de favoriet.

En er zijn de uitgesproken zanglijsterfans. Vanwege zijn vocale talent noemen de Fransen hem de musicus onder de lijsters. Soms al eind december en anders toch in januari, als de bomen nog in winterslaap zijn, bejubelen de eerste zanglijsters het komende voorjaar. De zanglijster zingt luide, muzikale liedjes met grote overtuigingskracht. Onvermoeibaar trakteert het mannetje ons vanuit een hoge zangpost minutenlang op een varia aan motieven. Met geleende melodietjes van bijvoorbeeld grutto, kievit of wulp verraadt hij bovendien een meesterlijk imitatietalent.

De repeterende thema’s met allerlei ie-klanken behoren evenwel tot het onvervalste eigen repertoire. Sommigen menen er duidelijk frederiék, frederiék in te herkennen, anderen houden het op meriétje, meriétje. De zang – vaak vóór zonsopkomst en tegen het vallen van de avond – is tot in juli te horen, zolang als het broedseizoen duurt. Zanglijsters brengen in een broedseizoen meestal twee, soms zelfs drie nesten groot.

De zanglijster is nauw verwant aan de merel en een fractie kleiner dan z’n naaste familielid. Ook z’n snavel is wat korter en fijner. Waar merels goed raad weten met flinke bessen van zo’n 2 cm of uit de kluiten gewassen regenwormen, moet de zanglijster passen en met kleinere formaten genoegen nemen. Zijn mannetje en vrouwtje bij de merel goed van elkaar te onderscheiden, bij de zanglijster zien ze er hetzelfde uit met een bruine bovenkant, terwijl de onderzijde vanille kleurt met fraaie donkere vlekjes.

Ons land huisvest tussen de 100.000 en 170.000 broedparen. Dat is flink minder dan de 500.000 tot 900.000 merelparen in ons land. Net als de merel is de zanglijster van oorsprong een schuwe bosvogel die zich geleidelijk ook nabij de mens is gaan vestigen. Zanglijsters voelen zich thuis op plekken met een afwisseling van hoge bomen, een rijke ondergroei van struiken, hagen en klimplanten en gazons. Dat kunnen groene erven zijn, parken en parkachtige tuincomplexen en ruim opgezette groene stadswijken. Wie een paar zanglijsters in de tuin heeft, mag dat als ‘groencertificaat’ beschouwen.

Zanglijsters zijn verzot op wormen, eten allerlei insecten, spinnetjes en andere geleedpotigen. Vanaf de nazomer staan ook fruit en bessen op het menu. Slakjes vormen een speciale lekkernij, al krijg je die niet cadeau. De zanglijster neemt ze in de snavel en slaat met een stevige nekzwaai het huisje stuk op een hard vlak: een stoeptegel bijvoorbeeld, een plat afgezaagde boomstronk of anderszins. Eenmaal zo’n ideaal aambeeld gevonden keert de zanglijster er steeds naar terug. Na verloop van tijd bevindt zich rond zo’n ‘smidse’ een hele verzameling kapotgeslagen slakkenhuisjes. Wie slakken in de tuin als een probleem ervaart, doet er goed aan vooral geen giftige bestrijdingsmiddelen te gebruiken maar natuurlijke bestrijders als de zanglijster of egels te verwelkomen.

Over een paar maanden, met de komst van de herfst, valt er weinig meer te zingen. Onze zanglijsters verruilen dan stilaan de geborgenheid van bossen, tuinen en parken voor meer open terrein. Het overgrote deel van de Nederlandse broedvogels trekt in het najaar in zuidwestelijke richting weg. Misschien is ‘opschuiven’ een betere term, want vaak komen ze niet verder dan België of Noord-Frankrijk. Sommige trekken door tot in Spanje en Portugal en een klein deel van onze zanglijsters kiest een winterbestemming op de Britse eilanden.

In de eerste helft van oktober is er daarnaast een flinke doortrek van zanglijsters uit noordelijke landen, vooral langs onze westkust. Deze noordelijke zanglijsters overwinteren nog wat zuidelijker dan onze broedvogels, tot rond de Middellandse Zee. Maar helemaal verdwenen zijn zanglijsters niet in de winter. De trefkans is dan het grootst in vooral de zuidwestelijke helft van ons land, waar het altijd relatief wat warmer is. Laten we daar nu nog maar niet over nadenken en ons eerst laven aan de prachtige noten van de zanglijster.