Natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups

De eikenprocessierups wordt een bescheiden nachtvlindertje. De vlinder zet flinke clusters met eitjes af op eiken, de rupsen komen daar vrij onschuldig uit maar ontwikkelen dan een beharing die ze verdedigt tegen rupsenpeuzelaars. Een evolutionair wapen dat hen beschermt tegen de meeste rups-etende roofdieren. De afgelopen jaren is de hoeveelheid overlast die mensen ervaren van de brandharen van de rupsen toegenomen. Gemeenten spannen zich al decennia in om te vuur en te zwaard de eikenprocessierups te bestrijden. Bestrijding met chemische en biologische middelen, of met flinke stofzuigers. Het is duur werk dat bovendien voor een flinke collateral damage, nevenschade, zorgt: met name de chemische en biologische bestrijding doodt vrijwel alle insecten in de (vaak juist erg soortenrijke) eikenbomen. Het opzuigen is de minst slechte optie, maar dat gaat relatief traag. Dit kan beter en duurzamer.

Veel beter en goedkoper is het om de natuur ons een ‘ecosysteemdienst’ te laten bewijzen. Vogels, vleermuizen en sluipwespen kunnen onze partner zijn mits we een landschap helpen ontstaan waarin deze soorten zich thuis voelen. Aangezien bomen langs wegen niet oud mogen worden (takken zorgen dan voor gevaar) staan er slechts bomen met maar heel weinig nestgelegenheid voor vogels. Ter compensatie kan je zorgen voor grote aantallen nestkasten, waarmee je de holenbroedende rupsenverslinders helpt. Kool- en pimpelmezen, maar ook boomklevers, voeren hun jongen grote aantallen rupsen. Vleermuizen eten de vlinders. Sluipwespen leggen hun eitjes in het lichaam van een rups, waarna de wespenlarf de rups stukje bij beetje opeet.

Een soortenrijke, meer natuurlijke leefomgeving helpt te voorkomen dat een soort zó de overhand krijgt. In een gezond ecosysteem, met veel soorten bij elkaar die elkaar ‘in het gareel’ houden, krijgt één soort minder de kans om erg talrijk te worden. Een vlinderrups die opeens algemeen wordt, vestigt de aandacht van roofdieren extra op zich. In het geval van de eikenprocessierups betekent dit dat ook sluipwespen en (kool)mezen zich op de rupsen kunnen storten. Onderzoeken in verschillende Nederlandse gemeenten, waaronder Ede en Rheden, wijst uit dat in een omgeving met een rijke variatie aan wilde planten en diersoorten, de rupsen veel minder talrijk worden dan op plekken waar een ‘monocultuur’ van eiken langs strak gemaaide wegbermen staan. 

Er is zelfs een vogelsoort, de koekoek, die als geen ander overweg kan met harige rupsen. De meeste vogels eten ze niet graag. Ook koolmezen pakken liever andere rupsen, pas als ze in grote getalen aanwezig zijn loont het voor hen de harige maar gewoon te pakken in plaats van te zoeken naar kleine, kale groene rupsjes. De harige exemplaren worden door de koolmezen ‘gepeld’ en dan over de 8 tot soms wel 14 mezenkuikens verdeeld. In twee weken tijd eet een mezenjong zo’n 800 rupsen. Dat tikt aan! Niet voor niets hebben fruittelers in mezen allang een bondgenoot gevonden: zij hangen nestkasten op om schade door rupsen met een kwart te kunnen terugdringen.

De eikenprocessierups is onderdeel van onze natuurlijke soortenrijkdom en zal niet verdwijnen, maar de kans is groot dat de ervaren overlast vermindert doordat de nestjes kleiner blijven. De overlast voor mensen is dan minder en in het landschap is meer te genieten omdat het bruist van het leven.