De Euro Birdwatch is jarig!

Voor de vogeltrek geldt de wet van de grote getallen. Wereldwijd zijn vele miljarden vogels in beweging tijdens voor- en najaar. De aantallen in Europa en Nederland zijn vanzelfsprekend bescheidener, maar nog steeds indrukwekkend.

Zo werden op 6 oktober 2018 tijdens de Euro Birdwatch zo’n 7,5 miljoen vogels geteld, in 37 deelnemende landen. Nederland nam daarvan toen 1.425.405 stuks voor haar rekening. En dat is nog niet eens een nationaal record, want de eerste editie van 1993 leverde meteen 3.661.747 vogels op! Met 458 telposten (nu gemiddeld ca. 150 per jaar) was dat dan ook een uitzonderlijke jaargang.

Maar gemiddeld gaat het jaarlijks om 600.000 vogels. En per editie worden in Nederland ongeveer 200 verschillende soorten waargenomen. Het totaal over de jaren heen ligt dichter bij 300.

Het aantal deelnemers – in meestal ruim 30 tot wel 44 landen – loopt in de tienduizenden. In Nederland doen meestal circa 2.000 vogelaars mee aan de Birdwatch. Veel partnerorganisaties gebruiken de Birdwatch om het publiek en beleidsmakers op het pleit van ‘hun’ trekvogels en belangrijke vogelgebieden te wijzen. En daar zijn ze vaak heel succesvol in.

Door via de Euro Birdwatch aandacht te schenken aan vogels en hun leefgebieden, ontstaat meer draagvlak voor beschermingsactiviteiten in de verschillende deelnemende landen. Dat is het ‘hogere’ doel van dit evenement. Daarnaast is de Euro Birdwatch voor Vogelbescherming een uitstekende gelegenheid om in de pers het belang van Nederland voor trekvogels nog eens onder de aandacht te brengen.

De Euro Birdwatch is een (inter)nationale trekvogeltelling die altijd plaatsvind op de eerste  zaterdag van oktober. Deelnemende vogelwerkgroepen zijn vrij om te tellen wat, waar en voor hoelang ze willen. Met andere woorden: de Euro Birdwatch is een laagdrempelige happening, waar iedere vogelwerkgroep of telgroep aan mee kan doen. En dat tegelijkertijd in veertig Europese landen!

Doordat niet alle tellers (maar de meeste wel!) op dezelfde manier hebben geteld is een ‘analyse’ wellicht niet altijd wetenschappelijk verantwoord, maar toch geeft het een aardig beeld van het fenomeen ‘vogeltrek’ op een gemiddelde herfstdag – begin oktober - in Nederland. Mede omdat de tellers hun resultaten invoeren op www.trektellen.nl (hét portaal voor trekvogeltellingen in Nederland, en daarbuiten), en omdat we nu een behoorlijke reeks aan tellingen hebben, is het leuk en interessant om vergelijkingen te maken.

De Euro Birdwatch staat of valt met het weer. Helder zicht is ideaal om te tellen, net als een lichte tegenwind, want dan vliegen de vogels lager en worden ze eerder opgemerkt. Dit vergemakkelijkt daarmee het tellen. Maar omdat de Birdwatch een momentopname is, kan het weer ook flink roet in het eten gooien. Dat is iets om rekening mee te houden bij de interpretatie van de tellingen. Zo vielen de Birdwatches van in ieder geval 2006, 2012 en 2017 grotendeels in het water. Maar bij goed (trek)weer is het genieten geblazen voor de tellers.

Door alle weersvariatie tijdens de Euro Birdwatch is het lastig iets betrouwbaars te zeggen over het voorkomen van soorten. Maar door de oogharen gekeken, valt wel een aantal trends te noteren.
Zo komen bijvoorbeeld kolganzen de laatste decennia steeds vroeger in Nederland aan in het najaar. Hierdoor worden ze tijdens de laatste jaargangen van de Birdwatch vaker geteld dan eind vorige eeuw. Andersom werden in 2017 en 2018 maar weinig ganzen geteld ten tijde van de Euro Birdwatch, en dat waren juist de jaren dat ze pas laat arriveerden in Nederland.
Grote zilverreigers werden tot de Birdwatch van 2001 maar twee keer geteld (beide in 1996). De laatste jaren gaat het om vele honderden vogels per editie, met als voorlopig maximum 1.481 in 2014. Geheel in lijn met de landelijke toename als broedvogel en wintergast.
Meest getelde soort is trouwens bijna jaarlijks de spreeuw, twee keer afgelost door vink (en een enkele keer door kolgans). Recordaantal spreeuwen ligt op ruim 491.000, in 2014.

Soms zijn we met de Birdwatch bijna ‘te laat’. In het najaar van 2019 was er bijvoorbeeld een ongekende invasie van gaaien. In twee golven vlogen half en eind september tienduizenden van deze eikeleters door het land. De stroom leek daags voor de Birdwatch te zijn opgedroogd. Maar toen kwamen er nog eens 18.000 langs, de helft van alle gaaien ooit geteld in 24 jaargangen.

Elk jaar duiken zeldzame of schaarse soorten op. Ook hierin zijn trends waarneembaar. In 2005 werd voor het eerst in de geschiedenis van het evenement een bladkoning waargenomen en in 2006 de eerste grote pieper. In 2018 waren het er resp. 31 en 22.

Andere bijzonderheden door de jaren heen zijn bijvoorbeeld een blauwstaart, drie roze spreeuwen, Alpengierzwaluw en meerdere Siberische boompiepers, roodkeelpiepers en steppekiekendieven. En wat te denken van kleine burgemeester, vale pijlstormvogel, enkele morinelplevieren, twee notenkrakers, Daurische klauwier, blonde ruiter, bosgors en grote kruisbek. Dergelijke krenten in de vogelpap zijn natuurlijk uitzonderingen. Maar het geeft wel de gezamenlijke ‘kijkkracht’ aan van 2.000 paar ogen.  

Wordt de spreeuw de meest getelde vogel? Krijgen we een invasie van kruisbekken, of misschien wolken zwarte mezen? Worden er nieuwe records gebroken? Op 3 oktober aanstaande wordt deze pagina regelmatig van updates voorzien. Op een aantal plekken in het land kunt u het zelfs live meemaken. En kijk op www.trektellen.nl in voor- en najaar, voor dagelijkse totalen per telpost en andere leuke manieren om de vogeltrek over Nederland te volgen.