Iedere vogel z’n eigen naam

Naast hun nationale – en soms ook regionale namen – hebben vogels ook wetenschappelijke namen. Wanneer een nieuwe vogelsoort is ontdekt, krijgen ze die toebedeeld. Die naam bestaat uit twee delen. De ene is een algemene naam van de familie waarbinnen de vogel valt. Het tweede deel is een meer specifieke naam voor de soort. Deze namen zijn vaak in het Latijn of Grieks, zodat wetenschappers van over de hele wereld met elkaar kunnen communiceren over de verschillende vogels. Wil je er meer over weten? Lees dan dit artikel.

Voor de merel is de wetenschappelijke naam Turdus merula. Turdus betekent lijster, merula betekent solist, wat wel past bij deze soort. De merel is een lijsterachtige solist. De naam merel lijkt al een beetje op het Latijnse merula. Maar zo één-op-één is het niet. De Fransen hebben merula verbasterd in merle en vanuit merle is ons merel ontstaan, zo hebben etymologen uitgezocht. Dit zijn onderzoekers die zich bezighouden met de afkomst of oorsprong van woorden.

Naast het Franse merle zijn er nog meer talen waar het Latijn de ‘oerbron’ lijkt te zijn geweest. Dat is bijvoorbeeld ook terug te zien in het Spaanse mirlo. Wat ook voorkomt, namen gebaseerd op de uiterlijke kenmerken, zoals het Engelse blackbird (dat zwarte vogel betekent), het Zweedse koltrast (dat koollijster betekent), of het Maltese malvizz iswed (dat zwarte lijster betekent).

Er bestaan verschillende meningen over de herkomst van het Duitse woord voor merel; Amsel. Waar sommige onderzoekers zeggen dat dit woord een zelfstandig naamwoord is en geen verband houdt met het uiterlijk of gedrag van de merel, maar slechts ‘merel’ betekent, denken anderen dat het afkomstig is uit het Grieks en zoiets als ‘onbeslist’ betekent.

Weer anderen zien een taalkundige herkomst uit het Oudhoogduitse woord Amesla dat ‘zwart’ betekent. Dit woord zou dan weer afkomstig kunnen zijn van het Oudgermaanse woord Ameslōn, wat toen de benaming voor een merel was. Zowel het Nederlands als het Duits zijn overigens beide Germaanse talen. Uit het Oudgermaans stamt ook onze landstaal af.

Het Duits lijkt hiermee gekozen te hebben voor een Oudgermaanse richting, terwijl het Nederlands gekozen lijkt te hebben voor een Latijnse richting. Waarom dit gebeurd is, is niet met zekerheid te zeggen. Als wij in Nederland ook bij de Germaanse wortels van onze taal waren gebleven, dan hadden wij misschien eveneens een verbastering gehad van het woord Ameslōn. Stel je voor: ‘de amelaar zit weer op ons dak te zingen’, of ‘ik zie allemaal slonners in de lucht’.

Het gebeurt overigens wel vaker dat onze taal woorden vanuit het Frans dan wel Latijn verbuigt naar een Nederlands woord. Denk maar aan het Franse café en restaurant of vanuit het Latijn de woorden professor, museum en agenda.

Wist je dat de merel als vogelsoort ook verschillende ondersoorten telt? De West-Europese Turdus merula merula is zeg maar de 'merelmerel' die je in je tuin tegen kan komen. Maar in de Azoren vliegt de Turdus merula azorensis. Azorensis betekent Azoren. De naam verwijst in dit geval naar het gebied waar deze merel leeft. En in onder andere Zuidoost-Europa, Turkije en Iran heb je de Turdus merula aterrimus. Aterrimus betekent donker of zwartachtig. Deze ondersoort is minder uitgesproken zwart dan de West-Europese merel die je hier kunt tegenkomen.

Zo komt deze vogel dus aan haar naam in het Nederlands: via het Frans uit het Latijn. De reden om te kiezen voor een bepaalde naam bij een vogelsoort kan per taal en per (onder)soort verschillen. Maar hoe de merel ook wordt genoemd, deze vogel met z’n melodieuze zang is overal geliefd. Zeker in Zweden is dit te merken. In dat land is de merel namelijk de nationale vogel sinds 1962.