Nachtzwaluw
European Nightjar, Caprimulgus europaeus - Nachtzwaluwen (Caprimulgidae)
De mysterieuze nachtzwaluw broedt in Nederland op heidevelden, zandverstuivingen en in open dennenbossen. Nachtzwaluwen broeden op de grond, op kale bodem. In de avond en nacht vangen ze grote insecten (nachtvlinders) tijdens de vlucht. De nachtzwaluw is een lange-afstandstrekker die overwintert in tropisch Afrika. Zijn geluid is een zeer kenmerkende ratel.
Snel naar informatie over:
Herkenning
Bruingrijze vogel met beigewitte en zwarte onderdelen. Rust overdag in de lengte van een tak en door z'n schutkleuren daarmee zo goed als onzichtbaar. Vliegt geruisloos en wendbaar, biddend en dan weer glijdend. Vangt insecten in de vlucht. Heeft zeer witte vleugelvlekken en staarthoeken. Die ontbreken bij vrouwtjes en jonge vogels.
Geluid
Karakteristiek ratelend geluid dat van ver te horen is. Vrijwel alleen in het donker (of diepe schemer) en in de broedtijd te horen: "Tjurrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr....urrrrrrrrrrrrrr" Slaat ook met vleugels tegen elkaar tijdens de balts. Als de man een vrouwtje ziet, vertraagt de ratel. Roep een nasaal "Krullet".
24,5-28 cm
Beleef de Lente live
Leefwijze
Broeden
Broedt van mei tot augustus. Heeft één of twee broedsels per jaar (tweede broedsel ineengeschoven met eerste), met 1-2 eieren. Broedduur 17-21 dagen (vanaf het moment dat beide eieren gelegd zijn). Maakt geen nest, eieren op kale bodem onder een boom, bosje of struik. Het vrouwtje zit op de eieren. Als het vrouwtje een tweede nest begint, neemt het mannetje het eerste nest over. De jongen zijn met 30-35 dagen zelfstandig en beginnen vanaf dag 15 met vliegoefeningen.
Leefgebied
De nachtzwaluw broedt in Nederland op heidevelden, zandverstuivingen en in open dennenbossen, met name op de Veluwe en in Brabant. Er zijn kleinere populaties in Drenthe, Limburg en Overijssel. Ook op enkele plaatsen in de duinen.
Voedsel
Het voedsel bestaat uit grote insecten - vooral nachtvlinders, maar ook libellen, kevers, vliegen etc. - die in de vlucht worden gevangen.
Vogeltrek
Lange-afstandstrekker die in tropisch Afrika overwintert, vooral in oostelijke en zuidelijke delen van het continent. Trekt vanaf voornamelijk eind augustus - begint al in juli - in een breed front in zuidwestelijke richting, wegtrek die aanhoudt tot oktober/november. Vanaf maart trekken ze in omgekeerde richting om in april-mei weer in het broedgebied aan te komen.
Cursus Vogels in Nederland
Verspreiding en aantal
vrij schaarse broedvogel | wegtrekkend | doortrekker in klein aantal
Rond 1975 werd het aantal nachtzwaluwen geschat op zo'n 1000 broedpaar. Toen was er sprake geweest van een duidelijke afname vanaf de jaren vijftig. Intussen is er sinds 1990 sprake van ronduit positieve trend, tot 2600-2900 paar (2014).
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 3000-4100 (in 2018-2020) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | aantal onbekend |
| Doortrekkers | 500-2000 (in 2008-2012) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
Luister naar ratelende nachtzwaluwen tijdens windstille, liefst zwoele avonden van mei-juli, in bekende broedgebieden van de soort (vooral Veluwe, Noord-Brabant).
In Europa
Komt in grote delen van Europa voor, maar niet het boven het zuidelijk deel van Scandinavië; schaars in Groot-Brittannië en Ierland. Ontbreekt in het Alpengebied en grote delen van Spanje.
Meer informatie
Bescherming
Grootste probleem voor de nachtzwaluw vormt het ongeschikt worden van het leefgebied doordat successie plaatsvindt. Dat proces wordt versneld door de stikstof die vanuit lucht neerslaat (oorzaak: intensieve landbouw en verkeer). Veel heidevelden vergrassen daardoor en voedsel voor de nachtzwaluw verdwijnt op die manier. En ook verdwijnen onbegroeide plekken, zodat nachtzwaluwen moeite hebben een broedplek te vinden, want ze broeden op de kale grond. Onduidelijk is welke bedreigingen er bestaan in de overwinteringsgebieden. De recente opleving is deels bevorderd door selectieve boskap en andere vormen van heideherstel die tot vergroting van broedhabitat leiden. Wellicht is er ook effect van klimaatverandering.
Wat wij doen
Vogelbescherming maakt zich sterk voor een forse reductie van de stikstof in de lucht, die er nu voor zorgt dat natuurgebieden worden 'bemest'. Dat doen we zowel voor als achter de schermen. Daarnaast overleggen we met terreinbeheerders over de beste aanpak. In 2007 organiseerden we samen met Sovon het Jaar van de Nachtzwaluw om kennis op te doen over deze soort en bij een breder publiek de nachtzwaluw te introduceren.
Wat kunt u doen
Terreinbeheerders kunnen hun beheer afstemmen op deze soort. Dan gaat het om kleinschalig plaggen in plaats van machinale bewerking. Niet té veel grote grazers inzetten, maar wel laten begrazen, omdat er zo meer insecten komen, het voedsel voor de nachtzwaluw. Open plekken in bos zijn goed voor nachtzwaluwen, ze profiteren van het kaalkapsysteem. Intensieve recreatie is uit den boze voor deze soort.
Bent u vogelaar, dan kunt u helpen met inventarisaties van de nachtzwaluwen.
Meer weten?
Actuele berichten
Vogelbescherming Optiek
Wet- en regelgeving
De nachtzwaluw is een beschermde inheemse diersoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn nachtzwaluwen beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de nachtzwaluw is in Nederland geregeld in de Wet natuurbescherming.
Algemene regels
De Wet natuurbescherming bevat een aantal verboden handelingen die van toepassing zijn op alle inheemse vogels. Deze verboden gelden in heel Nederland. De wet verbiedt:
- het opzettelijk doden of vangen van vogels (artikel 3.1 lid 1);
- het opzettelijk vernielen of beschadigen van nesten, rustplaatsen en eieren van vogels, of het wegnemen van nesten (artikel 3.1 lid 2);
- het rapen en onder zich hebben van eieren van vogels (artikel 3.1 lid 3);
- het opzettelijk storen van vogels (artikel 3.1 lid 4);
- het bezit, het vervoer en de handel in vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan (artikel 3.2).
Overtreding van deze verboden is een economisch delict en kan leiden tot strafrechtelijke vervolging. De verboden worden ook bestuursrechtelijk gehandhaafd. Uitzonderingen op de verboden zijn opgenomen in de wet en de bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De wet voorziet in een algemene bevoegdheid voor de provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) om onder strikte voorwaarden een ontheffing of vrijstelling te verlenen van de verboden (artikel 3.3).
Bijzondere regels
Verschillende broedgebieden van de nachtzwaluw zijn aangewezen en beschermd als Natura 2000-gebied op grond van hoofdstuk 2 van de Wet natuurbescherming. De belangrijkste daarvan zijn Veluwe en Brabantse wal. Voor deze gebieden gelden strenge regels voor alle plannen, projecten en andere handelingen die mogelijk significante negatieve effecten hebben op de natuurwaarden waarvoor het gebied is aangewezen. De betreffende gebieden zijn te vinden in onderstaande database van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Soortendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal