Navigatie overslaan
IJsvogel / Elwin van der Kolk

IJsvogel

Kingfisher, Alcedo atthis - IJsvogels (Alcedinidae)

Een blauwe flits en een fluitende roep: zo kondigt een ijsvogel zich vaak aan. IJsvogels zijn vooral vogels van beken en rivieren met zoet, stromend water, maar broeden ook aan stilstaand water (vooral in Nederland). Hun nesttunnel graven ze zandige of lemige steile oeverranden. 's Winters ook te zien bij meer open en brak of zout water, op zoek naar voldoende voedsel - kleine visjes, waterinsecten en dergelijke - en ijsvrij, helder water om dat voedsel te kunnen bemachtigen. Strenge winters maken veel slachtoffers onder de ijsvogels.

IJsvogel / Agami - Daniele Occhiato

Herkenning

Onmiskenbaar blauw en oranje gekleurd. Beetje plomp gebouwd met korte staart en een grote kop en snavel. Witte keel en zijhals. Vleugels en kruin groenachtig blauw met een helderblauwe rug en stuit. Zit vaak rechtop op een laaghangende tak boven het water te loeren naar visjes. Vliegt luid roepend over het water en is dan goed te zien. Vrouwtjes hebben een oranjerode snavelbasis, bij de man is die zwart.

Geluid

Roep scherp, luid en hoog. In broedtijd gevarieerder.


17-19,5 cm, spanwijdte 24-26 cm

Cursus Vogels in Nederland

In deze gratis online vogelcursus voor beginners leer je in tien vogellessen veel vogels en hun geluiden herkennen. Van tuinvogels, bosvogels, weidevogels en watervogels tot vogels van het waddengebied. Met handige tips, filmpjes en ezelsbruggetjes om vogels te leren kijken en vooral van vogels te genieten.

Camilla Dreef & Nico de Haan

Schrijf je in

Nico de Haan en Camilla Dreef

Leefwijze

Broeden

Broedt vanaf februari/maart. Ze graven tunnels van zeker een 0,5 meter in oevers, in wanden maar ook wel tussen wortels van bomen of in een kunstmatige ijsvogelwand. Meerdere legsels per jaar van meestal 6-7 eieren. Man en vrouw broeden de eieren in 19-21 dagen uit. De jongen zitten zo'n 22-28 dagen op het nest voor ze uitvliegen.

Video in nieuw venster openen

Leefgebied

IJsvogels nestelen liefst langs langzaam stromende beken. In mindere mate wordt ook bij stilstaande, visrijke wateren genesteld. Ze komen voor bij meren, moeras, oevers, park en tuin, plassen, rietland en ruigte, rivieren en vennen. IJsvogels duiken in helder, liefst stromend water naar bij voorkeur visjes maar ook naar waterinsecten. IJsvogels stellen prijs op enkele bomen of struiken langs de oever, bij wijze van uitvalsbasis. Zitten dan vaak stil op een laaghangende tak boven het water te loeren naar visjes. Voordat hij duikt 'bidt' de ijsvogel even boven het water.

Voedsel

Het liefst visjes maar ook waterinsecten zoals libellenlarven. Vissen worden mee naar de zitpost genomen en daar eerst tegen een tak geslagen voordat ze worden doorgeslikt. Jaagt vanaf een zitpost en bidt ook regelmatig. Duikt in het water om zijn prooi te pakken.

Vogeltrek

De ijsvogel trekt niet weg. Bij koude winters gaat hij op zoek naar voedsel en verlaat zijn territorium. In augustus en september is er verplaatsing van jonge vogels en komen ze ook op plekken waar ze niet broeden (zoals de Waddeneilanden).

Eropuit met MijnVogelvinder.nl

MijnVogelvinder heeft wat te bieden voor alle soorten vogelaars: beginnend, gevorderd of prof. Deze handige vogelwegwijzer vertelt je welke soorten je tijdens het wandelen of fietsen kunt tegenkomen en waar je op moet letten om ze daadwerkelijk te zien. Hoe leuk is het om tijdens een wandeling erachter te komen dat de appelvink met zijn snavel wel een drukkracht van 50 kilogram kan uitoefenen?

Meer over MijnVogelvinder

MijnVogelvinder appelvink

Verspreiding en aantal

schaarse broedvogel | jaarrond aanwezig

jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

IJsvogels zijn in staat om in korte tijd veel jongen groot te brengen. Op deze wijze compenseren ze het verlies aan vogels gedurende strenge winters, tot zelfs de helft van de populatie. Vanaf 1990 gaat het veel beter met de ijsvogel door een betere waterkwaliteit, herstelde beekoevers en meer nestgelegenheid. Beleefde een piek in 2008 en is hard op weg om dat te evenaren.

Aantallen in Nederland

Aantal broedparen 425-1250 (in 2020-2022)
Geschat maximum aantal overwinteraars 1500-4000 (in 2013-2015)
Doortrekkers 500-2000 (in 2008-2012)

Bron: sovon.nl

Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.

Waarnemingen

Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl

Kijktip

De meeste ijsvogels broeden op de zandgronden van oostelijk Noord-Brabant, Limburg en de Achterhoek, in de duinstreek en langs de grote rivieren. Maar na zachte winters ook meer in het westen en noorden van het land te zien. Vaak gezien bij de Oranjekom in de Amsterdamse Waterleidingduinen.

In Europa

Geheel Europa, met uitzondering van IJsland. De ijsvogel mijdt toendra- en taigalandschappen en komt ook niet voor op grote hoogte (alpen). Kortom: overal waar visrijk, zoet en omsloten water voorhanden is dat niet (overal) bevriest in de winter.

Meer informatie


Bescherming

Het aantal broedende ijsvogels in ons land is erg wisselvallig, wat vooral te maken heeft met de invloed van strenge winters (veel sterfte). Een goede waterkwaliteit en hulp bij het nestelen bijvoorbeeld met een ijsvogelwand kunnen helpen.

Wat wij doen

Vogelbescherming zet zich op verschillende manieren in voor de bijzondere kwaliteit van de natuurgebieden in Nederland. Van zulke plekken profiteert ook de ijsvogel, zoals via het herstellen van natuurlijke beken. Vogelbescherming ondersteunt verder onder meer lokale projecten van vogelwerkgroepen, zoals het aanleggen van een ijsvogelwand.

Wat kun jij doen

IJsvogels zijn gebaat bij voldoende nestgelegenheid in geschikt habitat. Dat betekent bijvoorbeeld dat niet alle omgewaaide bomen langs het water hoeven worden weggehaald, een voorbeeld van meer natuurlijk beheer, zoals ook op veel plekken gebeurt. Daarnaast kunnen zowel particulieren, terreinbeheerders als overheden kunstmatige broedgelegenheid aanbieden. Zie Downloads voor een handleiding voor het maken en onderhouden van ijsvogelwanden.

Meer weten?

Actuele berichten

Downloads


Wet- en regelgeving

De ijsvogel is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn ijsvogels beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de ijsvogels wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.

Algemene regels

De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:

  • vogels opzettelijk te doden of vangen;
  • nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
  • eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
  • vogels opzettelijk te storen;
  • vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.

Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.

De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:

  • de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
  • de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
  • de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
  • het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).

Bijzondere regels

De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van ijsvogels zijn niet standaard het gehele jaar beschermd. Nader onderzoek kan nodig zijn, omdat de nesten wel jaarrond bescherming genieten als zwaarwegende feiten of ecologische omstandigheden dat rechtvaardigen. In sommige provincies zijn nesten van ijsvogels wel het gehele jaar beschermd, omdat zij elk broedseizoen op dezelfde plaats broeden en daarin zeer honkvast of afhankelijk van bebouwing of biotoop zijn. De nesten zijn daarom, voor zover ze niet permanent verlaten zijn, jaarrond beschermd in deze provincies.

Verschillende broedgebieden van ijsvogels zijn aangewezen en beschermd als Natura 2000-gebied. Het gaat onder andere om de Oostelijke Vechtplassen, Rijntakken en Veluwe. Voor deze gebieden gelden strenge regels voor alle activiteiten die mogelijk negatieve gevolgen kunnen hebben op de natuurwaarden waarvoor het gebied is aangewezen.

Meer weten?

© Foto's: AGAMI   © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk   © Video's: Natuur Digitaal