Navigatie overslaan
Smelleken / Elwin van der Kolk

Smelleken

Merlin, Falco columbarius - Valken (Falconidae)

Het smelleken is de kleinste valkensoort. Bidt niet zoals een torenvalk. Een vogeljager van open land, die in een lage snelle vlucht vooral op zangvogels jaagt. Komt in Europa niet in de stad voor. Zit vaak op de grond. Noordelijke soort, broedt op toendra's, hoogvlakten met heide en in de halfopen taiga. Komt vanaf september tot in mei schaars bij ons voor. Zoekt soms het gezelschap op van blauwe kiekendieven, die de vogels voor hem opjagen.

Smelleken / Agami

Herkenning

Kleine valk met relatief lange staart, brede vleugelbasis en niet al te spitse vleugelpunten. Vliegt vaak laag en snel in een rechte lijn, zit graag op de grond. Mannetje blauwgrijs van boven, met zwarte staartband. Bruin-oranje gevlekte borst. Vrouwtjes en jonge vogels bruin van boven, gevlekt/gebandeerd van onderen en bruin gebandeerd van onderen. Vrouwtje stuk forser dan man.

Geluid

Zowel boom- als torenvalkachtig. In Nederland zelden te horen.


25-30 cm, spanwijdte 50-62 cm

Deze soort lijkt op:

PARTRIDGE

De ernstig bedreigde patrijs is het boegbeeld van het project PARTRIDGE. In twee proefgebieden in Brabant en Zeeland worden hagen aangeplant en ‘keverbanken’ (50 cm verhoogde stroken van drie meter breed ingezaaid met een gras-en-kruidenmengel) aangelegd. En deze aanpak blijkt te werken.

Lees meer over PARTRIDGE

Leefwijze

Broeden

Territoriaal in broedtijd. Broedt op de grond, een klif of in boom. Bouwt zelf geen nest, gebruikt oude nesten van andere vogels, zoals kraaiachtigen. Broedt van maart tot in juni. Eén legsel, 3-6 eieren. Broedduur 28-32 dagen. Jongen vliegen uit na 28-32 dagen. Worden daarna nog enige tijd gevoerd tot ze zelfstandig zijn.

Video in nieuw venster openen

Leefgebied

Open land: akkers en weilanden, heide en hoogveen, open duin en kwelders. Op trek ook boven bos en stad. Slaapt vaak in rietvelden of hoge heide. Broedt in het noorden, op hoogvlakten, heiden en hoogveen, toendra en open taiga.

Voedsel

Kleine vogels, vooral zangvogels tot ongeveer 50 gram. Vaak piepers (graspieper), vinkachtigen (kneu, frater), gorzen en leeuweriken. Soms ook grotere vogels (steltlopers, kramsvogel), zelden kleine zoogdieren. Ook wel libellen. Drieste en volhardende jager van open gebied. Vliegt snel en laag aan om prooien te verrassen, slaat de prooi in vlucht. Volgt soms jagende blauwe kiekendieven die vogels voor hem opjagen.

Vogeltrek

Verlaat de broedgebieden in Noord-Europa in augustus en september en volgt zijn belangrijkste prooidieren (graspieper, frater, sneeuw- en ijsgors). Trekt naar West-, Midden- en Zuid-Europa en naar Noord-Afrika. In Nederland schaarse doortrekker in september-oktober en vooral in april en mei. Enkele honderden overwinteren hier, vooral in Laag-Nederland.

Vogelbescherming Optiek

Ruime sortering, hoge kwaliteit in alle prijsklassen, 40 jaar expertise en persoonlijk advies in de winkel in Zeist. Ons enthousiaste en deskundige winkelteam demonstreert graag de verschillende modellen en mogelijkheden, zodat je zelf kunt vergelijken en op je gemak een keuze kunt maken. Én je steunt het werk van Vogelbescherming.

Bekijk onze optiek

Verspreiding en aantal

doortrekker en wintergast in zeer klein aantal

jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

Aantallen overwinteraars nemen al meer dan dertig jaar gestaag af.

Aantallen in Nederland

Aantal broedparen Geen broedvogel
Geschat maximum aantal overwinteraars 200-300 (in 2013-2015)
Doortrekkers 100-500 (in 2008-2012)

Bron: sovon.nl

Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.

Waarnemingen

Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl

Kijktip

In de winter vooral in open akkerland in de kustprovincies, ook in kwelders. In april en mei worden met oostenwind op telposten langs de kust (Breskens, Kamperhoek) soms tientallen doortrekkers gemeld op één dag.

In Europa

Noord-Europa, zuidelijk tot Wales en Baltische staten. Grootste aantallen in Fenno-Scandinavië en Rusland.

Meer informatie


Bescherming

In de jaren zestig en zeventig enige achteruitgang door pesticidengebruik in de landbouw. Vliegt zich nog weleens te pletter tegen bouwwerken. Heeft ook te lijden onder vermindering geschikt broedgebied door overbegrazing (rendieren) en toegenomen toerisme (verstoring nesten). Gevoelig voor predatie door vos, die zich door klimaatverandering uitbreidt naar het noorden.


Wet- en regelgeving

Het smelleken is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn smellekens beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van het smelleken wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.

Algemene regels

De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:

  • vogels opzettelijk te doden of vangen;
  • nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
  • eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
  • vogels opzettelijk te storen;
  • vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.

Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.

De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:

  • de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
  • de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
  • de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
  • het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).

Bijzondere regels

Er zijn geen natuurgebieden voor deze soort aangewezen, omdat de soort slechts in beperkte mate op doortrek in Nederland voorkomt en daarbij wijd verspreid is.

Meer weten?

© Foto's: AGAMI   © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk   © Video's: Natuur Digitaal