Peregrine Falcon, Falco peregrinus - Valken (Falconidae)
De slechtvalk is een grote valk; het vrouwtje is forser dan het mannetje. Krachtige jager van open land, slaat vogels na een lange, snelle stootduik (van meer dan 200 kilometer per uur) of na een volhardende achtervolgingsvlucht. Sterk toegenomen nadat de soort bijna was verdwenen door vervolging en gebruik van pesticiden. Heeft sterk geprofiteerd van bescherming en broedt vooral op gebouwen, tot midden in de stad.
Grote valk met zware borst, spitse vleugels met vrij brede basis en een tamelijk korte staart. Kan soms erg slank overkomen, maar in schroevende vlucht minder. Volwassen vogels zijn licht van onderen, met contrasterende zwarte kopkap en baardstreep. Bovenzijde blauwgrijs. Jonge vogels zijn bruin van boven en zijn bruin gestreept van onderen. Spitsere vleugels en kortere staart dan havik. Groter en zwaarder gebouwd dan smelleken en boomvalk.
Klaaglijk gekrijs.
38-45 cm, spanwijdte 79-114 cm
Solitair en territoriaal. Bouwt zelf geen nest. Broedt op richel, in een nis, een nestkast of oud kraaiennest, zelden op de grond. Broedtijd februari-april. Eén legsel, 2-4 eieren. Broedduur 29-32 dagen. Vliegvlug na 35-42 dagen, worden daarna nog twee maanden gevoerd.
Broedt op kliffen en op bergwanden, in nissen en op richels; ook in oude nesten van roofvogels en kraaien. Steeds vaker in nestkasten. In Nederland in steden (kantoorgebouwen, torens) en in open boerenland in hoogspanningsmasten. Soms op de grond (Waddeneilanden). Jaagt vaak ver van het nest, in open landschappen met veel vogels. Buiten de broedtijd meestal in open landschappen, in boerenland, uiterwaarden op kwelders e.d. Zit vaak op de grond of op een paaltje, maar ook op een hoog uitkijkpunt (masten). Groot aanbod aan prooien cruciaal.
Vooral vogels van open land van middelgroot formaat: steltlopers, eenden, duiven, spreeuwen e.d. In de stad zijn duiven favoriet. Soms grotere prooien tot aan ganzen, of juist kleinere (gierzwaluw). Voedselkeuze wordt sterk bepaald door het aanbod; wordt aangetrokken door grote concentraties vogels (hoogwatervluchtplaatsen steltlopers, spreeuwenslaapplaatsen, groepen duiven en eenden).
Noordelijkste broedvogels uit Scandinavië en Noord-Rusland verlaten hun broedgebieden geheel en trekken zuidwaarts, tot in Afrika. In Nederland vooral standvogel, populatie wordt aangevuld door trekvogels uit het noorden. Jonge vogels zwerven meer. Wordt niet vaak trekkend waargenomen.
zeer schaarse broedvogel | jaarrond aanwezig | doortrekker en wintergast in zeer klein aantal
Sterk toegenomen, als doortrekker en overwinteraar en als broedvogel. Sinds 1990 zijn de aantallen broedparen met meer dan 5% per jaar toegenomen.
Aantal broedparen | 160-180 (in 2023) |
Geschat maximum aantal overwinteraars | 500-650 (in 2016-2021) |
Doortrekkers | 500-650, okt-nov (in 2016-2021) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Overal in Nederland in open gebieden met veel watervogels en steltlopers te vinden, hoewel nooit algemeen. Check hoge torens en hoogspanningsmasten en zoek grote akkers af naar slechtvalken op de grond. In veel steden in Nederland nu broedend, het minst nog in Noordwest-Nederland. Let op paniekreacties van vogels.
Broedt overal in Europa. Landen met grote broedpopulaties zijn Groot-Brittannië en Spanje, maar ook Frankrijk en Duitsland.
Werd vroeger veel vervolgd en gevangen voor valkenjacht en is in de jaren zestig en zeventig in grote delen van Europa bijna verdwenen door gebruik van pesticiden. Na een verbod sterk toegenomen, versneld door uitzetten van vogels en het aanbieden van nestgelegenheid (nestkasten). Kwetsbaar voor ontwikkeling van grootschalige windenergie. In Nederland is een toename te zien en staat de soort sinds 2017 niet meer op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels.
Vogelbescherming ondersteunt soortwerkgroepen die zich inzetten voor roofvogels en uilen.
Waar slechtvalken voorkomenm, kan nestgelegenheid worden aangeboden met een nestkast. Raadpleeg hiervoor, bij voorkeur via de Werkgroep Roofvogels Nederland, een deskundige. Helaas komen er bij Vogelbescherming Nederland af en toe signalen binnen dat slechtvalken in hun natuurlijke broedgedrag zijn verstoord door té nieuwsgierige mensen die kijkjes bij de nesten nemen.
De slechtvalk is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn slechtvalken beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de slechtvalk wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van slechtvalken zijn het gehele jaar beschermd, omdat zij elk broedseizoen op dezelfde plaats broeden en daarin zeer honkvast of afhankelijk van bebouwing of biotoop zijn. De (fysieke) voorwaarden voor de nestplaats zijn vaak zeer specifiek en limitatief beschikbaar. De nesten zijn daarom, voor zover ze niet permanent verlaten zijn, jaarrond beschermd.
Verschillende natuurgebieden die door slechtvalken worden gebruikt als foerageergebied zijn aangewezen en beschermd als Natura 2000-gebied. Het gaat onder andere om de Grevelingen, Oosterschelde en Westerschelde & Saeftinghe. Voor deze gebieden gelden strenge regels voor alle activiteiten die mogelijk negatieve gevolgen kunnen hebben op de natuurwaarden waarvoor het gebied is aangewezen. De betreffende gebieden zijn te vinden in een database van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal