Zuidelijke vogelsoorten wijken uit naar Nederland

Broedvogels in Nederland 2022 is een unieke bron van razend interessante informatie. Als je het leest en erdoorheen bladert, de aantallen en trendgrafieken tot je laat komen, word je heen en weer geslingerd tussen verrukking en somberheid. De toename van de zeearend tot al 30 paar (!), de draaihals die onverwacht sterk toeneemt – dat doet je glimlachen. In tegenstelling tot de teloorgang van de zomertortel en de gestage achteruitgang van de ringmus, die ik ook uit mijn tuin heb zien verdwijnen.

Jaarlijks publiceert Sovon een rapport over de populatietrends van de Nederlandse broedvogels. Het is gebaseerd op diverse meetnetten, zoals het Broedvogel Monitoring Project, het Meetnet Agrarische Soorten en het Meetnet Urbane Soorten, respectievelijk BMP, MAS en MUS. Afkortingen die gesneden koek zijn voor een leger van duizenden vrijwillige en tientallen professionele vogeltellers die hiervoor tienduizenden uren het veld in trekken om broedvogels te tellen. Het is Sovon gelukt om slechts één jaar na het veldwerk van 2022 de resultaten te publiceren, een geweldige prestatie.

De vogelbevolking van Nederland is aan grote veranderingen onderhevig. Vaak zijn de oorzaken duidelijk, want gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. Zo is het geen nieuws dat vrijwel alle vogels van het boerenland achteruitgaan door de intensieve landbouw in al haar uitingsvormen, van (te) lage waterpeilen en het dempen van sloten, tot vroeg maaien, eenvormige grasmatten zonder insecten, hoog gebruik van pesticiden, et cetera.

Helaas is er ondanks inspanningen van het agrarisch natuurbeheer nog nauwelijks sprake van een herstel van populaties weidevogels. Een sprankje hoop is er hooguit in de stabilisatie van de aantallen van enkele soorten, zoals de veldleeuwerik en de steenuil. Die laatste soort profiteert van intensief beschermingswerk.

Moerasvogels zoals roerdomp, blauwborst en snor doen het goed, als gevolg van onder meer uitbreiding van de oppervlakte moeras in ons land. Andere moerasvogels als rietzanger en purperreiger profiteren vooral van natte omstandigheden in de Sahel in Afrika, waar deze soorten overwinteren. Verheugend is dat de roerdomp enorm in de lift zit: het aantal is in vijf jaar bijna verdubbeld.

Klimaatverandering staat zeker aan de basis van de toename van veel zuidelijke soorten, zoals de inmiddels behoorlijk talrijke Cetti’s zanger en de voorheen zeldzame steltkluut en kleine zilverreiger. Orpheusspotvogels en bijeneters duiken steeds vaker op als broedvogel, net als de hop. De sterke toename van grauwe klauwier, nachtzwaluw, middelste bonte specht en recent ook draaihals zijn ook tamelijk onverwachte ontwikkelingen. Over de oorzaken kunnen we slechts speculeren. Het wordt vermoed dat ook bij deze soorten klimaatverandering, waardoor onze voorjaren stukken warmer zijn geworden, een rol speelt.

Door het ouder worden van het huidige bos zitten veel bosvogels ook in de lift, zoals appelvink en glanskop. Andere nemen af, waaronder zwarte mees en matkop. Die laatste soort lijkt zijn verspreidingsgebied terug te trekken naar het noordoosten, deels als gevolg van klimaatverandering. Welke mechanismen daarin precies een rol spelen, is niet bekend.

Onder de soorten die zijn toegenomen in aantal vinden we spectaculaire soorten als kraanvogel (46), zeearend (30) oehoe (74) en raaf (199 paar), welke in meer of mindere mate geprofiteerd hebben van bescherming – wettelijke bescherming, intensief soortbeschermingswerk en ontwikkeling van grote, natte natuurgebieden.

Het zijn bemoedigende voorbeelden van hoe het ook kan. Vogels laten zien dat ze uit ongekend diepe dalen kunnen klimmen. Veel soorten die vroeger op de Rode Lijst stonden, zijn teruggekeerd. Ook boerenlandvogels – ons echte zorgenkindje – kunnen we behouden. Het is vooral een kwestie van willen. We weten hoe het moet en wat er nodig is. Het is een kwestie van inzet van middelen op de juiste plekken, van inspanning en van schaal, maar ook van verandering naar een veel natuurvriendelijkere vorm van de reguliere landbouw. Want boerenlandvogels kunnen we niet redden met reservaten: het systeem moet veranderen. Vogelbescherming zal zich daarvoor blijven inzetten.