Navigatie overslaan
Roodborst in de rui / Shutterstock Alle berichten
Roodborst in de rui / Shutterstock Gert Ottens

Door Gert Ottens
Medewerker Vogelbescherming

Boekentip: Vogels en hun veren

Geplaatst op 28 november 2020

Veren zijn wat vogels uniek maakt. Veren zijn waarom vogels kunnen vliegen. Veren zijn waar we vogels aan herkennen. Maar veren zijn ook even kwetsbaar als ze belangrijk zijn voor een vogel. Kortom: veren maken de vogel. Naast het dagelijkse onderhoud van hun veren is vooral ook rui noodzakelijk om het verenkleed in goede conditie te houden. En rui kan helpen om de leeftijd – en daarmee de soort – van een vogel te bepalen. Over dit laatste aspect is nu (eindelijk) een Nederlandstalig boek verschenen.

Vernieuwen van veren

Rui is op zichzelf al een bijzonder gebeuren. Alle vogels vervangen tenminste één keer per jaar een deel van hun veren. Niet allemaal tegelijk, maar meestal is het een geleidelijk proces. Deze rui is belangrijk voor vogels omdat zo oude veren vernieuwd worden. Veren zijn namelijk behoorlijk aan sleet onderhevig, want ze worden intensief gebruikt. Tegelijkertijd zijn veren van levensbelang voor vogels. Ze houden de vogels droog en warm, en vliegen gaat nu eenmaal beter met veren die goed zitten en onbeschadigd zijn. Bedenk daarbij dat een eend bijvoorbeeld ruim 10.000 veren heeft en een zwaan tot wel 25.000 (!). Een bijzonder proces dus, de rui.

Roodpootvalk / Jelle de Jong Dit mannetje roodpootvalk - gefotografeerd in de broedgebieden – is een jaar oud. De nog aanwezige juveniele (want gestreepte) slagpennen, staartpennen en ondervleugeldekveren wijzen daar duidelijk op. De middelste staartpennen zijn al wel adult. En de loodgrijze lichaamsveren en de rode ‘broek’ heeft de vogel voorgaande winter in Zuid-Afrika ‘gekregen’. (Jelle de Jong) Roodpootvalk / Jelle de Jong

Veren en ruistrategieën

Dit boek is er vooral op gericht om de herkenning en leeftijdsbepaling van vogels te vergemakkelijken door specifiek naar de rui te kijken. Om te beginnen pakken verschillende soorten en soortgroepen de rui anders aan. Zo is een kokmeeuw in z’n eerste winter alleen op rui al te onderscheiden van een even oude zwartkopmeeuw. En vooral bij lastiger soortgroepen, zoals de ‘grote meeuwen’, kan een goed begrip van de rui van doorslaggevend belang zijn bij de herkenning.

Het boek bestaat daarom uit drie delen. Het eerste beschrijft zeer uitgebreid de veren en veerpartijen van een vogel. Van bijna iedere individuele veer wordt apart uitgelegd hoe deze heet en waar ‘ie toe dient. Het tweede deel legt uitvoerig uit wat rui is, en welke verschillende manieren er voor vogels zijn om te ruien (de zogenaamde ruistrategieën). Dit alles om later te leren gebruiken als hulp bij determinatie. Voor de verschillende stadia van de rui gebruiken de auteurs overigens een naamgeving die voor de meeste Europese vogelaars wat vreemd overkomt. Maar die is in Noord-Amerika al decennia in gebruik, en eigenlijk heel logisch.

De hoofdstukken staan overigens niet op zichzelf. Om het boek – en daarmee rui – te kunnen begrijpen zult u ze in de juiste volgorde moeten lezen.

Spreeuw / Jelle de Jong Rui in actie. Het is natuurlijk meteen duidelijk dat dit een jonge spreeuw is, ruiend naar zijn eerste winterkleed. Hij is nog veelal in het bruingrijze juveniele kleed, maar de eerste (donkere) adult-type veren zijn al zichtbaar in en op de vleugel. Over een maand heeft deze vogel al zijn jonge veren vervangen en is dan nauwelijks nog van z’n ouders te onderscheiden. (Jelle de Jong) Spreeuw / Jelle de Jong

Van alle leeftijden

In het derde deel van het boek, genaamd ‘Praktijkgevallen’ wordt het hiervoor geleerde toegepast. Het laat zien hoe verschillende soorten en soortgroepen ruien. Niet alle Europese vogelsoorten komen hierin aan bod. Maar de keuze van de soorten is wel een goede afspiegeling van de variatie die er is in ruistrategieën, het verloop hiervan in de tijd en hoe dit helpt bij de moeilijkere determinatieperikelen. Het komt er kort gezegd op neer om te letten op de gelijktijdige aanwezigheid van verschillende generaties veren. Met deze kennis komen leeftijd van de vogel - en daarmee de herkenning – in beeld.

Overigens moet je eigenlijk over goede foto’s van een vogel beschikken om de veren en daarmee het ruistadium echt goed te kunnen beoordelen. ‘Vogels en hun veren’ staat ook dan helemaal vol met de meest prachtige en praktische foto’s. Veelal van de hand van de auteurs zijn ze dus vooral gebruikt om determinatiepunten te maken.

Sperweruil / Jelle de Jong Deze sperweruil bracht de winter van 2013-2104 door in Zwolle. De vogel was een eerste-winter (en dus geboren in 2013) o.a. op basis van de volgende, hier zichtbare kenmerken. Brede witte punten aan de langste staartpennen (bij adult vaak afgesleten en daardoor minder opvallend) en de diffuus getekende bruine tertials (scherper patroon bij adult). (Jelle de Jong) Sperweruil / Jelle de Jong

Verdieping

Oorspronkelijk in het Frans uitgegeven in 2019, nu gelukkig dus een Nederlandse vertaling. Dit boek biedt veel (vooral bovenmatig) geïnteresseerde vogelaars een nieuwe verdieping van hun hobby. Want was deze informatie voorheen verspreid aanwezig in verschillende specialistische (Engelstalige) boeken en artikelen, nu is het mooi en duidelijk samengevat. De ‘nieuwe’ kijk op de naamgeving van leeftijden kost wel wat gewenning, maar uiteindelijk is het best logisch. Leuk is ten slotte een ‘quiz’ achterin in het boek waarmee de opgedane kennis kan worden getest. Want het boek is feitelijk opgebouwd als een studieboek, met die quiz als toets.

Cover Vogels en hun veren Cover Vogels en hun veren

Vogels en hun veren – verenkleed en rui

Auteurs: Marc Duquet & Sébastien Reeber
Zachte kaft, 191 pagina’s. ISBN: 9 789050 1173678
Prijs: € 32,95 (verkrijgbaar bij de KNNV Uitgeverij)

Aanbiedingen in de webshop

Neem voor de beste aanbiedingen op vogelgebied een kijkje in onze webshop. Van metalbird tot mok, van kinderboek tot kijker. Leden krijgen veel extra voordeel.

Aanbiedingen in de webshop

Vogels kijken: spanning én ontspanning

Buiten zijn en genieten van je omgeving, de schoonheid van vogels en het bijzondere van hun gedrag gecombineerd met onverwachte natuurmomenten en de vraag of het lukt om een favoriete soort te ontdekken.

Lees meer