‘Vogelen’ op de universiteit

Het vak ‘Vogelen’ werd dit jaar voor de tweede keer aangeboden aan studenten van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Officieel heet het deftiger: de honoursmodule: Birds - Our Shared History, Habitats and Future. Vogelen als academisch vak klinkt onverwacht. Maar kan een mens zich volledig ontwikkelen en ontpoppen tot de beste versie van zichzelf met alleen maar theorie? Is het leren voelen van het lijf en de emoties die je in de natuur ervaart niet even noodzakelijk om al die kennis later gebalanceerd en efficiënt in te zetten?

Docenten Joris Buis en Elias den Otter zijn ervan overtuigd dat een mens op zijn best is als hoofd, hart en handen samenwerken. Joris: “Voor de studenten is het fijn om wat ze leren tijdens ons vak in hun toolbox te hebben: voor de rest van hun leven staat de deur open naar ontspanning, verbondenheid, mentaal welzijn en weerbaarheid.” Elias: “Ik zou liegen als ik niet zou dromen dat ze ook nog állemaal een rol in natuurbescherming krijgen, maar ik weet dat dat hopeloos naïef is.”

“Het honoursprogramma is iets extra’s wat op het gewone studieprogramma komt”, legt Joris uit. “Het Instituut Interdisciplinaire Studies (IIS) maakt het mogelijk en geeft ons alle steun en vrijheid. We krijgen dus studenten van alle richtingen: bedrijfskunde, ict, geneeskunde, sociale wetenschappen, antropologie, noem het maar op. Het programma loopt tijdens hun bachelor, dus de eerste drie jaar. Wij bieden één van de vele extra vakken aan, die ze in die periode kunnen kiezen. Ons onderdeel duurt 12 weken en start in februari, als de eerste zanglijster begint te zingen.”

Elias: “Dan lopen we buiten als het schemerig is, soms mistig, nat en winderig. De wereld van vogelgeluiden gaat voor ze open, van het voelen, de zintuigen openstellen om vogels te ontdekken. We beginnen altijd theoretisch, filosofisch, historisch. We hebben docenten als Roel Posthoorn (natuurherstel), Wouter van Steelant (trekvogelecologie) en Marrigt van der Valk (diversiteit en inclusie in de vogelwereld).

“Theorie over hoe de mens zich tot de natuur verhoudt, wordt vervolgens werkelijkheid met het waarnemen van de wereld om ons heen. We willen dat de studenten erachter komen wat hún band is met de natuur en welke invloed dit op hun persoonlijke pad kan hebben, op hun werk of leven.”

Joris: “We lopen zeker op en rond het Science Park, waar veel groen is, maar – best uniek – er is ook ruimte en budget om verder weg te gaan. Bijvoorbeeld naar de Veluwe, de Marker Wadden, of een mooie plek om weidevogels op doortrek te zien, zoals het Landje van Geijsel.

“Van februari tot mei volgen we de vogeltrek en we eindigen in de Oostvaardersplassen. Een apotheose. Dan gaan we met eco-karren een gebied in waar je normaal niet mag komen. Er kwam dit jaar een rode wouw over, er kwam een koekoek naast ons zitten. Vorig jaar was er een vos met de hele familie aan het spelen, met voor ons een zeearend op tien meter afstand. Tegen die tijd zijn ze echt zo ver dat ze doorhebben hoe bijzonder het is wat ze meemaken.”

“Er is ook zo’n vogelkijktoren”, vult Elias aan. “Het hele zooitje rent dan letterlijk van de ene naar de andere kant. Dan is daar weer wat te zien en dan woep, daar gaan ze weer: een koereiger.”

“Soms hebben studenten echt een transformatieve leerervaring”, vertelt Elias. “Dat betekent dat ze daarna niet meer dezelfde dingen doen als ervoor. Dat ze fundamenteel andere keuzes maken nadat ze het leerproces zijn doorgegaan. Dat is een beetje de droom van elke docent. Wat je sowieso altijd ziet, is dat ze het luisteren en kijken niet meer kunnen uitzetten. Dat bewustzijn is voor ze opengegaan en kan nooit meer dicht. Het zijn zaadjes die je plant, die altijd ergens landen.

“We hadden bijvoorbeeld een AI-student. Die ging zo anders het vak uit dan hij erin kwam. Hij gaat met zoveel meer levensvragen aan de slag door het besef dat hij eigenlijk alleen maar bezig is met dode materie tijdens zijn studie. Een andere student schreef dat hij altijd ‘gewoon’ wakker werd, maar nu samen met de zingende winterkoning in zijn flat op zes hoog. Voor mij mag alles: van oog voor vogels krijgen tot een actieve rol in natuurbescherming.”

Joris: “We hebben ook een opdracht dat ze 100 soorten moeten proberen te zien tijdens de cursus. Een groot deel haalt dat, 80% ofzo, en veel gaan ermee door. Het mooiste vind ik dat je iemand iets voor de allereerste keer kan laten zien. Ik herinner me nog steeds twee studenten die voor het eerst een ijsvogel door de telescoop zagen, ineens zo dichtbij en zo intens mooi. Introverte types die helemaal geraakt zijn, dat raakt mij ook.”