Plek voor het paapje

Waar vroeger het paapje broedde in de duinen, uiterwaarden en agrarisch gebied verspreid over Nederland, is hij nu alleen nog te vinden in enkele natuurgebieden in de provincie Drenthe. Maar waarom doet het paapje het zo slecht? En wat kunnen we doen om de soort te beschermen?

Het paapje komt meestal voor in gebieden met veel variatie in plantengroei. Hoge en dichte pollen worden gebruikt om het nest in te verstoppen, lage of open vegetatie om naar insecten te zoeken voor zichzelf en de jongen. Enige mate van 'verruiging' tolereren ze goed en is zelfs gunstig voor de soort: stevige plantenstengels en lage struiken bieden uitkijkposten om te speuren naar insecten of gevaar. Op het eerste gezicht lijkt de soort dus niet heel gevoelig voor de overmaat aan stikstof die in natuurgebieden neerdaalt, waardoor terreinen verruigen en grassen de overhand nemen.

Toch heeft stikstofdepositie wel een negatief effect op het paapje. Om te zorgen dat gebieden niet volledig dichtgroeien en om zeldzame plantensoorten te behouden, zijn beheerders genoodzaakt om vaker en vroeger te maaien of jaarrond vee te laten grazen. De aanwezigheid van grazers tijdens het broedseizoen brengt risico op vertrapping van de nesten met zich mee. Bovendien broedt het paapje laat, dus maaien vóór 1 augustus is desastreus. Zo lang de stikstofkraan open staat, blijft het een bijna onoplosbare puzzel om te zoeken naar een juist beheer van natuurgebieden.

Een ander gevolg van stikstofdepositie is verzuring van de bodem, waardoor een verstoorde balans ontstaat van voedingsstoffen in de aarde. Deze scheve verhouding van voedingsstoffen treedt vervolgens ook op in de planten die er groeien, de insecten die leven van planten én de vogels die leven van insecten. In sterk verzuurde gebieden kunnen vogels daardoor tekorten krijgen aan essentiële aminozuren (bouwstenen van eiwitten) en bepaalde sporenelementen zoals calcium en magnesium. Zulke tekorten kunnen bijvoorbeeld leiden tot een slechtere gezondheid, embryonale afwijkingen en een onderontwikkeld skelet. Of dit ook voor het paapje geldt is nog niet bekend. Er zijn vooralsnog geen aanwijzingen dat de hoeveelheid insecten in de broedgebieden te laag is voor paapjes om jongen groot te brengen. Het dieet van paapjes is wel een onderwerp waar we de komende jaren meer over te weten willen komen.
30

• Paapjes jagen op insecten vanaf een uitkijkpost, zoals een hoge plant, paaltje of prikkeldraad.
• Ze bouwen hun goed verborgen nest op de grond, meestal in de buurt van een zangpost.
• Paapjes overwinteren ten zuiden van de Sahara, in de Sahel.
• Het paapje kent een breed scala aan leefmilieus, waaronder boerenland, duinen, uiterwaarden, heide, hoogveen en beekdalen.
• Jonge paapjes vertonen tot tien dagen na verlating van het nest nog geen vluchtgedrag, dit maakt ze extra kwetsbaar.

Het paapje is één van de 16 vogelsoorten die door Vogelbescherming zijn aangewezen om soortgerichte beschermingsprojecten voor op te zetten. Met deze soorten gaat het in Nederland zodanig slecht, dat verdwijning uit ons land niet ondenkbaar is als er de komende jaren geen maatregelen genomen worden. Echter ook bij soortgerichte projecten liften vrijwel altijd veel méér soorten mee dan alleen de doelsoort. Ook andere grondbroeders zoals graspieper, veld- en boomleeuwerik en geelgors hebben baat bij een minder intensief maai- en begrazingsbeheer. Daarnaast staat het paapje symbool voor een bijna verdwenen leefgemeenschap van hooilanden en bloemrijke graslanden, waaronder een breed scala aan vlinders, bijen en andere insecten.

Om te achterhalen welke knelpunten er zijn en hoe we het paapje uit het dal kunnen laten klimmen, moeten we meerdere jaren investeren in het opdoen van kennis en het testen van gerichte beschermings- en beheersmaatregelen. Hoe pakken we dat aan?

• Onderzoek naar o.a. broedsucces, overleving, predatie en voedselkeuze.
• In kaart brengen van verspreide, kleinere populaties.
• Adviseren over beheer en inrichting van gebieden waar paapjes verblijven.
• Monitoren van maatregelen.

Meerjarig ecologisch onderzoek brengt de knelpunten in beeld en geeft inzicht aan welke knoppen we kunnen draaien. De basis van het onderzoek vormt het bijhouden van de aantallen broedparen, het nestsucces, de aantallen uitgevlogen jongen en de overleving van volwassen vogels. Naast nestonderzoek worden hiervoor sinds 2021 ook jonge paapjes van kleurringen voorzien om meer te weten te komen over de verspreiding en overleving.

Het broedsucces was de afgelopen jaren redelijk, maar het bleek wel dat een vrij hoog aandeel mannetjes zonder partner bleef. Een mannenoverschot dus. Dit fenomeen zien we vaker bij vogels die slechts nog in kleine, geïsoleerde populaties voorkomen. De oorzaak is vooralsnog onduidelijk. Sterven er bijvoorbeeld meer vrouwtjes tijdens het broedseizoen of daarbuiten, worden er meer mannetjes geboren of kunnen vogels elkaar simpelweg niet meer vinden als populaties te klein en versnipperd raken?

Daarnaast richten we veel aandacht op het optimaliseren van de leefomgeving van het paapje. Een voldoende groot aanbod aan uitkijkposten is een belangrijke factor voor het paapje, waar beheer zoals maaien of begrazen een directe invloed op heeft. Daarnaast wordt gekeken welke soorten insecten door paapjes gegeten worden en wat de invloed van beheer is op het voedselaanbod. Ook aan de aanwezigheid van predatoren wordt aandacht besteed. Het onderzoek wordt uitgevoerd in een aantal verschillende gebieden, zodat we deze onderling kunnen vergelijken en de verschillen en overeenkomsten kunnen duiden. Adviezen worden besproken met beheerders en er worden veldbijeenkomsten georganiseerd om goede voorbeelden te laten zien en te discussiëren over beheer.

Tijdens de looptijd van het project willen we de achteruitgang in de bestaande broedgebieden stoppen en nieuw leefgebied creëren op de meest kansrijke plekken. Door de opgedane kennis en ervaring te delen en succesvol beheer voort te zetten en naar andere locaties uit te breiden, kan de populatie na afloop van het project verder groeien.

• Wat wil het paapje?
• Paapje heeft veel noten op zijn zang
• Een verkenning van habitat en biologie van Paapjes in Noordoost-Nederland 2020-2021