Navigatie overslaan
Zwarte zwaan / Elwin van der Kolk

Zwarte zwaan

Black Swan, Cygnus atratus - Eenden (Anatidae)

Zwarte zwanen lijken op het eerste gezicht de donkere tegenhanger van 'onze' knobbelzwaan. Maar er zijn niet alleen in kleur duidelijke verschillen. Zo hebben zwarte zwanen min of meer gegolfde vleugelveren en een veel dunnere hals. Deze soort is een uit Australië afkomstige en hier ontsnapte en verwilderde exoot. Broedt in Nederland meestal in de winter, wanneer het in hun oorspronkelijke broedgebied zomer is.

Snel naar informatie over:

Zwarte zwaan / Agami

Herkenning

Zwarte zwanen zijn onmiskenbaar. Ze zien eruit als een donkere tegenhanger van de knobbelzwaan. Maar er zijn ook duidelijke verschillen. Ze hebben een rode snavel met een witte band vlak voor de snavelpunt. Verder zijn ze in zit helemaal zwart. Maar als de vleugels worden uitgeklapt en als ze vliegen, worden witte armpennen zichtbaar. Heeft min of meer gegolfde vleugelveren en een opvallend dunne hals. Jonge zwarte zwanen hebben een grijzig kleed met lichte veertoppen, zodat een soort geschubd patroon ontstaat.

Geluid

Een vrij hoge, melodieuze, wat trompetterende roep, bijvoorbeeld: "pu-PIEEEru!" Maakt blazende geluiden bij verdediging van nest. In vlucht maken de vleugels, net als bij knobbelzwanen, een fluitend geluid.

110-140 cm, spanwijdte 160-200 cm

Deze soort lijkt op:


Rotgans

Leefwijze

Broeden

Kan in Nederland het hele jaar door broeden, maar doorgaans gebeurt dat in het winterhalfjaar. In het oorspronkelijke broedgebied Australië is het dan immers zomer. Broedparen in het wild zijn monogaam. Nest is een stevige hoop drijvend plantmateriaal, maar bouwt nest ook wel op de grond. Legsel bestaat uit 4-6 eieren, die in 36-40 dagen door beide ouders worden uitgebroed. Kuikens verlaten binnen 2 dagen het nest en zijn na 150-170 dagen vliegvlug.

Leefgebied

Zwarte zwanen broeden van oorsprong in Australië en (deels geïntroduceerd) in Nieuw-Zeeland. Hier verblijven ze vooral op en om grote meren en lagunes met relatief ondiep zoet of brak water. In Nederland vaak in grote vijvers en meren, langs rivieren en op ondergelopen weilanden. Als er maar voldoende zacht plantenmateriaal voorhanden is voor de nestbouw en om jongen te voeden.

Voedsel

Eet vrijwel uitsluitend vegetarisch. Met name bladeren en stengels van verschillende soorten waterplanten. Eet daarnaast kroost, algen en ook wel landbouwgewassen.

Vogeltrek

Blijven jaarrond in geschikt gebied. Verzamelen zich om te ruien op enkele bekende plaatsen als het Volkerakmeer en het IJsselmeer. Zoeken bij strenge vorst open water op, bijvoorbeeld snelstromende beken in Limburg. Sommige exemplaren zwerven verder weg. In West-Europa broedende zwarte zwanen zijn bijvoorbeeld aangetroffen tot in IJsland en Marokko.

Verspreiding en aantal

Uit watervogelcollecties ontsnapte zwarte zwanen broeden sinds eind jaren '70 in Nederland. Dat gebeurt verspreid over het hele land. De aantallen broedparen nemen langzaam maar gestaag toe. In de jaren negentig stegen de aantallen zwarte zwanen buiten de broedtijd sterk, waarna stabilisatie volgde. Inmiddels is weer van een langzame stijging sprake en worden het hele jaar door enkele honderden zwarte zwanen in Nederland aangetroffen.

Aantallen in Nederland

Aantal broedparen 40-60 (in 2013-2015)
Geschat maximum aantal overwinteraars 110-200 (in 2013-2015)
Doortrekkers Broedvogel - jaarrond aanwezig

Bron: sovon.nl

Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.

Waarnemingen

Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl

Kijktip

Zwarte zwanen houden zich vaak op in groepen knobbelzwanen. In de zomer verblijven groepen van tientallen zwarte zwanen in het Volkerakmeer en IJsselmeer om te ruien. Verder zijn ze in groepjes te vinden bij goed bezette broedplaatsen. Tijdens strenge vorst zoeken zwarte zwanen ijsvrije wateren op, waaronder snelstromende beken.

In Europa

Broedvogel uit Australië die sinds begin jaren '70 in West- en Centraal-Europa is gaan broeden na introducties en ontsnappingen uit watervogelcollecties. Wordt in vrijwel alle landen van Europa gevonden, met de grootste concentraties in Nederland, Engeland en België.

Meer informatie

Bescherming

De zwarte zwaan geldt wereldwijd niet als bedreigde soort. In Nederland staat hij te boek als een exoot. In Europees verband is deze soort op de lijst van invasieve exoten gezet, wat betekent dat hij actief mag worden bestreden. Er zijn er tot dusverre geen aanwijzingen dat in Nederland de toename van de zwarte zwaan ten koste van andere watervogelpopulaties gaat.

Wat wij doen

Zwarte zwanen zijn exoten. Vogelbescherming bevordert onderzoek en monitoring naar deze groep, om te voorkomen dat inheemse populaties worden geschaad. Bestrijding van invasieve exoten mag niet koste gaan van inheemse soorten. Zie voor meer uitgebreide informatie ons standpunt over Exoten https://www.vogelbescherming.nl/over-ons/standpunten/standpunt-exoten

Wat kun jij doen

Vogelbescherming is geen voorstander van het houden van vogels in gevangenschap. Moch je watervogels willen houden, zorg er dan voor dat zij niet ontsnappen en zich in het wild vestigen.

Meer weten?

Wet- en regelgeving

De zwarte zwaan is een uitheemse vogelsoort. De soort geniet geen bescherming op grond van de Europese Vogelrichtlijn en de Nederlandse Omgevingswet, omdat de soort niet van nature in het wild voorkomt in de Europese Unie. Het gaat om een uitheemse vogelsoort die door de mens is geïntroduceerd buiten diens natuurlijke verspreidingsgebied, zich nadien in de vrije natuur heeft weten te handhaven en is gaan voortplanten. Er is desalniettemin een aantal regels van toepassing op uitheemse soorten.

Algemene regels

De wet bevat algemene regels die van toepassing zijn op uitheemse vogelsoorten. Het gaat om:

  • de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
  • het algemene verbod op dierenmishandeling (opgenomen in de Wet dieren).

De wet bevat daarnaast specifieke regels die van toepassing zijn op uitheemse soorten. Het gaat om:

  • het verbod op het uitzetten of vrijlaten van dieren of hun eieren in de vrije natuur;
  • een bevoegdheid voor de provincie om (categorieën) personen opdracht te geven om populaties van aangewezen diersoorten te verwijderen of beperken mits daarmee een wettelijk belang wordt gediend.

Uitzonderingen op de bovenstaande verboden zijn onder voorwaarden mogelijk.

Bijzondere regels

De zwarte zwaan staat (nog) niet op de Europese lijst van zorgwekkende invasieve uitheemse soorten. Deze lijst is vastgesteld op grond van EU-verordening 1143/2014 over de preventie en beheersing van de introductie en verspreiding van invasieve uitheemse soorten. Deze verordening bevat diverse ge- en verboden over de soorten op de Europese lijst, zoals een import- en handelsverbod, maar ook een bezit- en fokverbod. Onder de Omgevingswet zijn provincies (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) belast met het beheer van hun populaties als dit een wettelijk belang dient.).

Meer weten?

© Foto's: AGAMI   © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk   © Video's: Natuur Digitaal

Verras me met nog een vogel