Dunnock, Prunella modularis - Heggenmussen (Prunellidae)
De heggenmus is een van de meest voorkomende broedvogels van ons land, maar toch bij velen onbekend. Dit komt door zijn verborgen bestaan in en onder struiken en heggen. Heggenmussen vliegen niet vaak en scharrelen vooral over de grond om voedsel te zoeken.
De heggenmus heeft een onopvallend bruingrijs verenkleed. De tekening van de rug lijkt veel op die van een huismus, waarbij de heggenmus vooral te herkennen is aan de blauwgrijze kop en borst en de spitse snavel. Is vaak op de grond te vinden, waar heggenmussen als een muis op zoek zijn naar voedsel. In het voorjaar zingt het mannetje al vroeg vanaf de top van een struik of boom.
Helder, metalig liedje.
13-14,5 cm
Broedt van eind april tot in augustus. Heeft jaarlijks twee, soms drie legsels met elk 3-6 eieren. Broedduur 11-13 dagen. Heggenmussen hebben een bijzonder liefdesleven, waarbij zowel de mannetjes als de vrouwtjes meerdere partners kunnen hebben. Het is ook geen uitzondering dat meerdere mannetjes helpen om de jongen uit een nest groot te brengen. Het nest wordt zelden hoger dan op 2 meter gemaakt in een heg of struik. De jongen zitten 11-13 dagen op het nest en worden 14-17 dagen na het uitvliegen door de ouders gevoerd.
Heggenmussen zijn gebonden aan plekken met struiken en heggen. Dit kan op allerlei terreinen zijn, zoals bossen, houtwallen, tuinen, parken en kleinschalige landbouwgebieden. Ze komen dan ook in het hele land voor als broedvogels, hoewel zij in de grote open landbouwgebieden in Groningen en Friesland ontbreken. Het talrijkst zijn heggenmussen in steden en dorpen, waar zij veelvuldig voorkomen in tuinen.
Op het menu staan insecten, spinnen en andere kleine bodemdiertjes, die ze scharrelend op de grond bij elkaar zoeken. In de winter vullen zij dit aan met kleine zaden.
De Nederlandse heggenmussen zijn voornamelijk standvogel, maar in de winter groeit de populatie met vogels uit Scandinavië en noordelijk Duitsland. Een deel trekt door richting Frankrijk, maar een groot deel blijft ook in ons land. In het najaar is de doortrek vooral te merken in het binnenland. Trekt zowel 's nachts als overdag. Vliegt hoog, in zeer losse groepen.
zeer talrijke broedvogel | jaarrond aanwezig | doortrekker en wintergast in zeer groot aantal
In de 20ste eeuw nam het aantal heggenmussen in ons land flink toe, doordat het oppervlak aan tuinen sterk groeide door de verstedelijking. Momenteel is de populatie stabiel, waarbij schommelingen vooral worden veroorzaakt door erg koude winters.
Aantal broedparen | 175.000-225.000 (in 2018-2020) |
Geschat maximum aantal overwinteraars | 300.000-600.000 (in 2013-2015) |
Doortrekkers | 200.000-1.000.000 (in 2008-2012) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Is veel aanwezig in tuinen. Zingt al zeer vroeg in het voorjaar wanneer de bomen nog kaal zijn (begin februari).
Een echte Europeaan, afgezien van een kleine populatie in Aziatisch Turkije en in Iran. Heggenmussen komen vooral voor in Midden- en Noord-Europa.
De heggenmus profiteert van de verstedelijking, vooral van de hoeveelheid tuintjes die dit fenomeen heeft opgeleverd. Een eeuw geleden was de heggenmus namelijk nog een schaarse soort, die vooral leefde in bossen en (geriefhout)bosjes. De trend van het verstenen van tuinen doet de heggenmus echter geen goed.
Vogelbescherming promoot het vogelvriendelijk inrichten van tuinen, want in een tuin met enkel tegels en schuttingen kunnen heggenmussen (en andere tuinvogels) niet terecht. Hiervoor onderhouden wij onder meer ook een netwerk van vrijwillige Tuinvogelconsulenten, die een persoonlijk advies op maat kunnen geven om uw tuin nog vogelvriendelijker te maken.
Door uw tuin in te richten met struiken en heggen met daartussen wat open plekken, maakt u het de heggenmus prima naar de zin. Ook helpt u de heggenmus door 's winters bij te voeren. Vaak pikken ze ongemerkt en letterlijk een graantje mee van slordige eters als vinken, boomklevers en andere voedertafelbezoekers. Ze scharrelen meestal op de grond onder de voedertafel. Alleen voedertafels die voldoende beschut staan, worden nog wel eens bezocht. Strooi voer onder dichte struiken of coniferen waar ze ongestoord kunnen rondscharrelen. Heggenmussen broeden niet in nestkasten.
De heggenmus is een beschermde inheemse diersoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn heggenmussen beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de heggenmus is in Nederland geregeld in de Wet natuurbescherming.
De Wet natuurbescherming bevat een aantal verboden handelingen die van toepassing zijn op alle inheemse vogels. Deze verboden gelden in heel Nederland. De wet verbiedt:
Overtreding van deze verboden is een economisch delict en kan leiden tot strafrechtelijke vervolging. De verboden worden ook bestuursrechtelijk gehandhaafd. Uitzonderingen op de verboden zijn opgenomen in de wet en de bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De wet voorziet in een algemene bevoegdheid voor de provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) om onder strikte voorwaarden een ontheffing of vrijstelling te verlenen van de verboden (artikel 3.3).
De Wet natuurbescherming biedt gedurende het broedseizoen bescherming in heel Nederland aan de nesten van de heggenmus, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. Er zijn geen natuurgebieden voor deze soort aangewezen op grond van de Wet natuurbescherming.
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal