Grauwe vliegenvanger
Spotted Flycatcher, Muscicapa striata - Vliegenvangers (Muscicapidae)
Rode lijst
Grauwe vliegenvangers houden zich vooral op in bosranden en open bossen. Vanaf één of meerdere vaste uitkijkposten maken ze korte snelle vluchten achter vliegende insecten aan, die vaak in de lucht gevangen worden of van bladeren worden afgepikt. De grauwe vliegenvanger is grijsbruin van kleur en valt daardoor niet op. Ook het geluid is niet erg opvallend, waardoor de soort vaak over het hoofd wordt gezien.
Snel naar informatie over:
Herkenning
Valt voornamelijk op door zijn gedrag: stilzitten vanaf een uitkijkpost (tak, paaltje of prikkeldraad) en vanaf daar vliegende insecten vangend. Bovendelen dofgrijs gekleurd, de onderdelen vuilwit. Ongestreept met uitzondering van donkere streping op het voorhoofd, keelzijden en de borst. Vrij langgerekt door lange vleugels en lange staart. Geen verschil tussen mannetje en vrouwtje.
Geluid
Zowel zang als roep niet echt expliciet; beiden klinken als een monotoon "tsiet". Zang is frequenter herhaald en iets explosiever.
13,5-15 cm
Beleef de Lente live
Leefwijze
Broeden
Territoriaal. Mannetje zingt vanaf eind april tot in juli. Broedt vanaf half mei tot soms half augustus, waarbij vaak één, soms twee nesten met 4-5 eieren worden bebroed. Bouwt nesten in scheuren of grote holen in bomen, in klimop tegen de stam, maar ook tegen schuttingen en gebouwen. Ongeveer 13 dagen later komen alle eieren tegelijk uit, en 12-17 dagen later kunnen de jongen vliegen. Hierna worden de jongen nog 12-32 dagen gevoerd, waarna het ouderpaar aan het tweede nest begint. Vindt het fijn om een open uitzicht te hebben vanuit het nest en kan geregeld in halfopen nestkasten broeden.
Leefgebied
Open loofbossen en gemengde bossen, bosranden met struwelen, parkachtige gebieden en lommerrijke dorpen en boerenerven zijn een prima leefgebied voor grauwe vliegenvangers. Er moet veel ruimte zijn in de kroonlaag om te kunnen foerageren.
Voedsel
Met name vliegende insecten (vliegen, bijen, wespen, vlinders, kleinere libellen, juffers), maar ook kevers, spinnen en dergelijke; in najaar ook wel bessen. Vangt vliegende insecten op zeer karakteristieke wijze door vanaf een uitkijkpost naar een prooi te vliegen en hierna weer terug te vliegen naar de uitkijkpost.
Vogeltrek
Lange-afstandstrekker bij uitstek. Gaat vanaf augustus 's nachts vanuit Europa (en Noord-Afrika) naar Afrika voorbij de Sahara, en overwintert langs de rand van westelijk Afrika en verder zuidelijk. Deze tocht wordt vaak geleidelijk uitgevoerd, waardoor ze soms pas half november aankomen. Deze trektocht gaat vaak gepaard met lokale weersomstandigheden (regen). De terugtrek begint eind februari, maar wederom langzaam, zodat de eersten niet voor eind april terug zijn. In het voorjaar soms overdag trekkend.
Cursus Vogels in Nederland
Verspreiding en aantal
vrij talrijke broedvogel | wegtrekkend | doortrekker in vrij klein aantal
Nederlandse populatie grauwe vliegenvangers is sinds 1990 met meer dan 5% per jaar afgenomen; de laatste 10 jaar is zij weer stabiel.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 17.000-23.000 (in 2018-2020) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | aantal onbekend |
| Doortrekkers | 2000-10.000 (in 2008-2012) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
Met name bosrijke gebieden zoals de Veluwe, Utrechtse Heuvelrug, Achterhoek, Noordoost-Twente en West-Drenthe. Opvallend vaak in eendenkooien te vinden.
In Europa
De grauwe vliegenvanger komt voor in vrijwel alle Europese landen. In de Scandinavische landen en de Baltische Staten komen de grootste aantallen voor. De grauwe vliegenvanger ontbreekt alleen op de eilanden in de Atlantische Oceaan (Shetland, IJsland, de Faeröer en Spitsbergen).
Meer informatie
Bescherming
De afname in agrarisch cultuurlandschap staat vermoedelijk in verband met verlies aan nesthabitat (onder meer hoogstamboomgaarden, houtwallen) en vooral voedselschaarste (afname insecten). De situatie in de Afrikaanse trek- en overwinteringsgebieden speelt mogelijk een doorslaggevende rol, vooral de uitbreiding van de Sahara. De soort trekt in kleine etappen.
De grauwe vliegenvanger staat op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels. Rode Lijsten bevatten soorten die bedreigd worden of kwetsbaar zijn. Rode Lijsten hebben geen officiële juridische status, maar hebben in de praktijk wel een belangrijke signaleringfunctie. Voor deze soorten geldt een hogere prioriteit bij het nemen van actieve beschermingsmaatregelen, bijvoorbeeld door hun leefgebieden te verbeteren. Download het Basisrapport voor de Rode Lijst Vogels volgens Nederlandse en IUCN–criteria.
Wat wij doen
Vogelbescherming staat voor voldoende natuurkwaliteit in het landelijk gebied, zodat ook vogels, net als insecten, bijen, bloemen en vlinders er een plek hebben. Op verschillende manieren werken we daaraan. Samen met boeren en erfbezitters en via onder meer de campagne Red de Boerenlandvogels. Trekvogels beschermen doen we samen met andere BirdLife Partners, zo hebben we 150.000 bomen helpen aanplanten in het Sahel-gebied.
Wat kunt u doen
Boeren, terreinbeherende organisaties en overheden kunnen belangrijk bijdragen aan een meer landelijk gebied met veel meer natuur. Geen verdere intensivering en bulkproductie, maar hoogwaardige producten waar consumenten bereid zijn wat meer voor te betalen. Op die manier zijn er veel meer natuurmaatregelen mogelijk. Het netwerk weidevogelboeren waarmee Vogelbescherming samenwerkt, toont aan dat die manier van denken en werken mogelijk is. Erfbezitters kunnen hun erven vogelvriendelijk inrichten, door vooral met inheems plantmateriaal te werken. Via organisaties als Landschapsbeheer is daar advies over te krijgen, soms ook over financiële bijdragen om bijvoorbeeld hoogstamboomgaarden aan te leggen, of grotere waterpartijen. Ook Tuinvogelconsulenten van Vogelbescherming kunnen (tegen een kleine vergoeding) adviseren.
Gunstige beheer- en inrichtingsmaatregelen voor de grauwe vliegenvanger zijn: scheppen van ouder, afwisselend, structuurrijk bos met veel ruimte in de kroonlaag; laten staan van dode bomen of stammen. Op erven zijn plaatsen met veel vliegende insecten (mesthopen, waterpartijen) en hoge bomen gunstig voor het aantrekken van grauwe vliegenvangers. De soort maakt in cultuurland graag gebruik van speciale vliegenvangerkasten.
De afname van insecten kan voorkomen worden door tuinen en erven natuurvriendelijk te beheren en te onderhouden, door te zorgen voor veel inheemse planten en struiken en door het afzien van het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen.
Meer weten?
- Sovon Vogelonderzoek Nederland
- Grauwe vliegenvanger nu als broedvogel binnenslepen
- Landschap Overijssel
Actuele berichten
Downloads
- Erfvogels in beeld 2014 (pdf, 2.77 Mb)
Vogelbescherming Optiek
Wet- en regelgeving
De grauwe vliegenvanger is een beschermde inheemse diersoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn grauwe vliegenvangers beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de grauwe vliegenvanger is in Nederland geregeld in de Wet natuurbescherming.
Algemene regels
De Wet natuurbescherming bevat een aantal verboden handelingen die van toepassing zijn op alle inheemse vogels. Deze verboden gelden in heel Nederland. De wet verbiedt:
- het opzettelijk doden of vangen van vogels (artikel 3.1 lid 1);
- het opzettelijk vernielen of beschadigen van nesten, rustplaatsen en eieren van vogels, of het wegnemen van nesten (artikel 3. 1 lid 2);
- het rapen en onder zich hebben van eieren van vogels (artikel 3.1 lid 3);
- het opzettelijk storen van vogels (artikel 3.1 lid 4);
- het bezit, het vervoer en de handel in vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan (artikel 3.2).
Overtreding van deze verboden is een economisch delict en kan leiden tot strafrechtelijke vervolging. De verboden worden ook bestuursrechtelijk gehandhaafd. Uitzonderingen op de verboden zijn opgenomen in de wet en de bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De wet voorziet in een algemene bevoegdheid voor de provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) om onder strikte voorwaarden een ontheffing of vrijstelling te verlenen van de verboden (artikel 3.3).
Bijzondere regels
De Wet natuurbescherming biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van grauwe vliegenvangers zijn niet standaard het gehele jaar beschermd. Nader onderzoek kan nodig zijn, omdat de nesten wel jaarrond bescherming genieten als zwaarwegende feiten of ecologische omstandigheden dat rechtvaardigen. Er zijn geen natuurgebieden voor deze soort aangewezen op grond van de Wet natuurbescherming.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Soortendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal