Dodaars: paradepaardje van het water

Dodaarzen zijn kleine fuutjes, althans ze behoren tot de futenfamilie, maar ze zijn veel minder bekend dan hun grote familieleden, de futen. Die vallen ook veel meer op, met hun sierlijke koptooi en spectaculaire paardans. En ook de andere leden van de futenfamilie kunnen bogen op fraaie kuiven, bakkebaarden, halskragen of kokette oorpluimen, in het broedkleed dan. Dodaarzen hebben dat allemaal niet, al mogen ze er met hun stemmige rode en bruine tinten best wezen als je ze goed in het vizier krijgt.

Verder zijn ze vooral heel klein. Bovendien zoeken ze hun voedsel onder water, en dat kunnen ze wel een minuut volhouden. Ze zijn er vaak dus wel, maar je ziet ze niet zo gauw. En als je ze ziet, verdwijnen ze soms snel weer uit beeld. Hun bijnaam is niet voor niets ‘duikertjes’.

Misschien de leukste, maar tegelijk ook minst plezierige bijnaam van de dodaars is hagelzakje. Die stamt uit de tijd dat jagers nog met hagelkorrels schoten. Niet zozeer om er een smakelijk hapje aan te hebben, maar vanwege hun bijzonder taaie huid. Een eenmaal gevilde dodaars keerden ze binnenstebuiten, en daarmee hadden jagers een perfect buideltje om munitie in te bewaren.

Ook al spreken we de vogelnaam nu uit als do-daars, we zouden eigenlijk dod-aars moeten zeggen. Want daar danken deze ‘kleindobbertjes’ (zoals ze in Zuid-Afrika heten) hun officiële naam aan. Wat een ‘aars’ is, behoeft waarschijnlijk geen nadere uitleg, maar ‘dod’ wel. Het meest voor de hand liggend is dat dit duidt op het dotje pluisachtige veertjes op zijn achterlijf, zijn aars. Dodaars dus.

‘Dot’ is ook een algemene oude benaming voor iets wat een stompe vorm heeft. Dat zien we nog terug in bijvoorbeeld een dot poetskatoen of de lisdodde, een rietplant met sigaarvormige bloeiaren. Zo bezien is een dodaars dus eerder een vogel met een stompe aars. Niet heel verwonderlijk voor een vogel die een weinig zichtbare staart heeft. Omdat de poten ook nog eens helemaal achter aan het stompe lijfje zitten, lijkt het net alsof die uit zijn aars komen. En daaraan danken dodaarzen hun grappige bijnaam ‘poot-in-‘t-gatje’, al kom je die alleen nog heel lokaal tegen.

Ten slotte nog dat heerlijke baltsgeluid, dat door beide partners wordt voortgebracht, vaak in duetvorm. Vanaf het vroege voorjaar tot diep in de zomer kun je dit opvallend luide spektakel zomaar horen als je langs een plas of ven loopt. Veel mensen doet het aan het hinniken van een paard denken. Een bijnaam als ‘waterpaardje’ zou daarmee voor de hand liggen, maar iets dergelijks heb ik nergens kunnen vinden. Laten we dodaarzen daarom eren door ze de ‘paradepaardjes van het water’ te noemen. 

Luister naar de verschillende geluiden die dodaarzen maken