Grote kruisbek
Parrot Crossbill, Loxia pytyopsittacus - Vinken (Fringillidae)
De grote kruisbek is in Nederland een erg zeldzame gast die heel af en toe tot broeden komt. Het kleinere broertje, de kruisbek is algemener in ons land. De grote kruisbek heeft een dikkere nek dan de gewone kruisbek en de ondersnavel komt niet boven de bovensnavel uit. In sommige jaren komen er vanuit het hoge noorden invasies van grote kruisbekken, die hun normale broedgebied ontvluchten uit gebrek aan voedsel. Als deze dan in de winter blijven hangen, kunnen ze het jaar daarop tot broeden komen.
Snel naar informatie over:
Herkenning
Opvallende soort, lijkt op kruisbek, maar bijna zo groot als een appelvink. Zwak gekruiste, zeer dikke snavel, grote kop en stevig lichaam. Mannetjes dofrood (kop, onderdelen, mantel en rug), met roodbruine vleugels en staart. Vrouwtjes gelijkend, maar dan geelgroen in plaats van rood. Jonge vogels rossig met een oranjegroene zweem. Verschillen met kruisbek zijn moeilijk te zien, maar snavel is dikker en vierkanter: ondersnavel heeft S-vormige bolling aan onderkant en bovensnavel heeft ook een scherpere bocht. Bij kruisbek vlakt de bovensnavel direct af.
Geluid
Niet vaak zingend aangetroffen in Nederland. Roep lijkt op het "kiep kiep" van kruisbek, maar dieper en harder, met een bellende "U"-klank. Is alleen door zeer ervaren waarnemers te onderscheiden van bepaalde typen kruisbekken.
16-18 cm
Beleef de Lente live
Leefwijze
Broeden
Broedt van januari tot juni. Heeft meestal twee legsels - afhankelijk van de hoeveelheid beschikbaar voedsel - met doorgaans 3-4 eieren. Broedduur 14-16 dagen. Nest wordt door vrouwtje gebouwd, grotendeels van naaldhouttakjes, en gras, bladeren, mos en enige veren voor een zachte binnenkant. Het bevindt zich meestal in de kroon, vaak aan de buitenkant op een zijtak. Na 21-23 zijn de jongen vliegvlug, maar worden nog circa 6 weken gevoed door de ouders.
Leefgebied
Broedt vooral in open, oude bossen met grove den. Buiten broedtijd in grove den, zwarte den, ook wel in lariks, fijnspar en douglas.
Voedsel
Vooral onrijpe zaden van dennenappels (grove den, zwarte den), die de grote kruisbek door zijn speciale snavel kan verwijderen uit nog dichte kegels. Knipt vaak de kegels, om ze daarna op een tak te bewerken.
Vogeltrek
In Nederland komt de grote kruisbek nagenoeg alleen voor tijdens grote invasiejaren, afhankelijk van voedselaanwezigheid in Scandinavië, Rusland en de Baltische staten. Groepen kunnen soms hoog vliegen, maar zijn vaak op te merken door hun roep. Vaak in kleine groepen, met een snelle en doelgerichte vlucht. Geregeld blijven er na invasiejaren enkele paren om een broedpoging te ondernemen.
Cursus Vogels in Nederland
Verspreiding en aantal
jaargast in uiterst klein aantal
Van een trend is moeilijk te spreken bij invasie-soorten. Grote invasies waren er in 1982, 1990 en recenter in 2013.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 0 (in 2020) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | 0-400 (in 2013-2015) |
| Doortrekkers | 1-100 (in 2008-2012) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
Naaldbossen met veel grove en zwarte den. Soms invasies, andere jaren nagenoeg afwezig.
In Europa
Scandinavië en Rusland.
Meer informatie
Bescherming
De grote kruisbek geldt op Europees niveau niet als bedreigd. Populatie in Fenno-Scandinavië heeft wel te lijden gehad van de commerciële bosbouw waardoor dennen werden gerooid.
Vogelbescherming Optiek
Wet- en regelgeving
De grote kruisbek is een beschermde inheemse diersoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn grote kruisbekken beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de grote kruisbek is in Nederland geregeld in de Wet natuurbescherming.
Algemene regels
De Wet natuurbescherming bevat een aantal verboden handelingen die van toepassing zijn op alle inheemse vogels. Deze verboden gelden in heel Nederland. De wet verbiedt:
- het opzettelijk doden of vangen van vogels (artikel 3.1 lid 1);
- het opzettelijk vernielen of beschadigen van nesten, rustplaatsen en eieren van vogels, of het wegnemen van nesten (artikel 3.1 lid 2);
- het rapen en onder zich hebben van eieren van vogels (artikel 3.1 lid 3);
- het opzettelijk storen van vogels (artikel 3.1 lid 4);
- het bezit, het vervoer en de handel in vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan (artikel 3.2).
Overtreding van deze verboden is een economisch delict en kan leiden tot strafrechtelijke vervolging. De verboden worden ook bestuursrechtelijk gehandhaafd. Uitzonderingen op de verboden zijn opgenomen in de wet en de bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De wet voorziet in een algemene bevoegdheid voor de provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) om onder strikte voorwaarden een ontheffing of vrijstelling te verlenen van de verboden (artikel 3.3).
Bijzondere regels
Er zijn geen natuurgebieden voor deze soort aangewezen op grond van de Wet natuurbescherming. De soort komt slechts in beperkte mate als wintergast in Nederland voor.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Soortendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal