Navigatie overslaan
Grote kruisbek / Elwin van der Kolk

Grote kruisbek

Parrot Crossbill, Loxia pytyopsittacus - Vinken (Fringillidae)

De grote kruisbek is in Nederland een erg zeldzame gast die heel af en toe tot broeden komt. Het kleinere broertje, de kruisbek is algemener in ons land. De grote kruisbek heeft een dikkere nek dan de gewone kruisbek en de ondersnavel komt niet boven de bovensnavel uit. In sommige jaren komen er vanuit het hoge noorden invasies van grote kruisbekken, die hun normale broedgebied ontvluchten uit gebrek aan voedsel. Als deze dan in de winter blijven hangen, kunnen ze het jaar daarop tot broeden komen.

Grote kruisbek / Agami

Herkenning

Opvallende soort, lijkt op kruisbek, maar bijna zo groot als een appelvink. Zwak gekruiste, zeer dikke snavel, grote kop en stevig lichaam. Mannetjes dofrood (kop, onderdelen, mantel en rug), met roodbruine vleugels en staart. Vrouwtjes gelijkend, maar dan geelgroen in plaats van rood. Jonge vogels rossig met een oranjegroene zweem. Verschillen met kruisbek zijn moeilijk te zien, maar snavel is dikker en vierkanter: ondersnavel heeft S-vormige bolling aan onderkant en bovensnavel heeft ook een scherpere bocht. Bij kruisbek vlakt de bovensnavel direct af.

Geluid

Niet vaak zingend aangetroffen in Nederland. Roep lijkt op het "kiep kiep" van kruisbek, maar dieper en harder, met een bellende "U"-klank. Is alleen door zeer ervaren waarnemers te onderscheiden van bepaalde typen kruisbekken.


16-18 cm

Deze soort lijkt op:


Leefwijze

Broeden

Broedt van januari tot juni. Heeft meestal twee legsels - afhankelijk van de hoeveelheid beschikbaar voedsel - met doorgaans 3-4 eieren. Broedduur 14-16 dagen. Nest wordt door vrouwtje gebouwd, grotendeels van naaldhouttakjes, en gras, bladeren, mos en enige veren voor een zachte binnenkant. Het bevindt zich meestal in de kroon, vaak aan de buitenkant op een zijtak. Na 21-23 zijn de jongen vliegvlug, maar worden nog circa 6 weken gevoed door de ouders.

Leefgebied

Broedt vooral in open, oude bossen met grove den. Buiten broedtijd in grove den, zwarte den, ook wel in lariks, fijnspar en douglas.

Voedsel

Vooral onrijpe zaden van dennenappels (grove den, zwarte den), die de grote kruisbek door zijn speciale snavel kan verwijderen uit nog dichte kegels. Knipt vaak de kegels, om ze daarna op een tak te bewerken.

Vogeltrek

In Nederland komt de grote kruisbek nagenoeg alleen voor tijdens grote invasiejaren, afhankelijk van voedselaanwezigheid in Scandinavië, Rusland en de Baltische staten. Groepen kunnen soms hoog vliegen, maar zijn vaak op te merken door hun roep. Vaak in kleine groepen, met een snelle en doelgerichte vlucht. Geregeld blijven er na invasiejaren enkele paren om een broedpoging te ondernemen.

Cursus Vogels in Nederland

In deze gratis online vogelcursus voor beginners leer je in tien vogellessen veel vogels en hun geluiden herkennen. Van tuinvogels, bosvogels, weidevogels en watervogels tot vogels van het waddengebied. Met handige tips, filmpjes en ezelsbruggetjes om vogels te leren kijken en vooral van vogels te genieten.

Camilla Dreef & Nico de Haan

Schrijf je in

Nico de Haan en Camilla Dreef

Verspreiding en aantal

jaargast in uiterst klein aantal

jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

Van een trend is moeilijk te spreken bij invasie-soorten. Grote invasies waren er in 1982, 1990 en recenter in 2013.

Aantallen in Nederland

Aantal broedparen 0 (in 2020)
Geschat maximum aantal overwinteraars 0-400 (in 2013-2015)
Doortrekkers 1-100 (in 2008-2012)

Bron: sovon.nl

Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.

Waarnemingen

Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl

Kijktip

Naaldbossen met veel grove en zwarte den. Soms invasies, andere jaren nagenoeg afwezig.

In Europa

Scandinavië en Rusland.

Meer informatie


Bescherming

De grote kruisbek geldt op Europees niveau niet als bedreigd. Populatie in Fenno-Scandinavië heeft wel te lijden gehad van de commerciële bosbouw waardoor dennen werden gerooid.

Eropuit met MijnVogelvinder.nl

MijnVogelvinder heeft wat te bieden voor alle soorten vogelaars: beginnend, gevorderd of prof. Deze handige vogelwegwijzer vertelt je welke soorten je tijdens het wandelen of fietsen kunt tegenkomen en waar je op moet letten om ze daadwerkelijk te zien. Hoe leuk is het om tijdens een wandeling erachter te komen dat de appelvink met zijn snavel wel een drukkracht van 50 kilogram kan uitoefene

Meer over MijnVogelvinder

MijnVogelvinder appelvink

Wet- en regelgeving

De grote kruisbek is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn grote kruisbekken beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de grote kruisbek wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.

Algemene regels

De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:

  • vogels opzettelijk te doden of vangen;
  • nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
  • eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
  • vogels opzettelijk te storen;
  • vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.

Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.

De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:

  • de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
  • de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
  • de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
  • het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).

Bijzondere regels

Er zijn geen natuurgebieden voor deze soort aangewezen, omdat de soort slechts in beperkte mate als wintergast in Nederland voorkomt.

Meer weten?

© Foto's: AGAMI   © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk   © Video's: Natuur Digitaal