Sperwer en bosuil

• De sperwer jaagt op tuinvogels
• Nachtvogels: mysterieus en spannend
• De uil zonder pluimen: bosuil
• Thuis vogels kijken met Beleef de Lente
• Tuinvogeltips van Nico en Camilla: zo tel je tuinvogels
• Test je kennis
• Verder leren? Doe gratis vervolgcursus

Als er een roofvogel in een tuin zit, is dat is bijna altijd een sperwer. Een roofvogel die zich heeft gespecialiseerd in het vangen van vogels. Nooit zullen sperwers zich vanaf een tak naar beneden storten om een muisje te pakken. Het zijn snelle jagers die vogels in de vlucht overrompelen. Een voederplank in een tuin met allemaal kleine vogels is voor een sperwer een heel aantrekkelijke jachtplek.

Meestal is het sperwerbezoek maar heel kort en eigenlijk al voorbij voordat je er erg in hebt. De sperwer komt laag over de schutting aangevlogen en verrast zo merels, mussen of mezen die daar helemaal van in paniek raken. Als de aanval mislukt, dan is de sperwer in een oogwenk weer verdwenen.

Een sperwer kun je in de lucht gemakkelijk voor een duif aanzien, want zijn vlucht lijkt een beetje op die van een duif. Een snel flapperende, korte vleugelslag in een klimmende vlucht, even zweven en dan opnieuw de klimvlucht. Het vlugge, flapperende vliegen is een goed kenmerk. Of het een mannetje of vrouwtje is, is te zien aan het verschil in formaat. Het mannetje is ongeveer zo groot als een Turkse tortel, het vrouwtje is formaat houtduif. Het mannetje heeft bovendien een rossige, dwarsgestreepte borst, terwijl die van het vrouwtje grijs gestreept is. Hieronder zetten we mannetje en vrouwtje sperwer voor het gemak naast elkaar. Wie een sperwer kan herkennen – of het nu een mannetje of een vrouwtje is – is al aardig op weg een echte vogelkenner te worden.

Als een sperwer in een tuin een vogel heeft gevangen, gaat hij meteen aan het werk. Eerst neemt hij zijn prooi mee naar een donker hoekje in de tuin om lastige eksters en gaaien te ontwijken. Daar wordt de prooi geplukt – soms doet hij dat echter ook gewoon in het volle daglicht midden op de stoep. Hij verwijdert de borstveren en eet dan het spiervlees en de ingewanden op. Zo’n maaltijd kan makkelijk een half uur in beslag nemen. Tijdens het plukken en eten spreidt de sperwer zijn vleugels vaak als een mantel uit om zijn buit af te schermen tegen mogelijke kapers. Uiteindelijk blijft er niet veel meer over van de prooi dan de snavel en de pootjes.

Sperwers zijn niet erg luidruchtig. Maar de hoge schrille roep, hoor je wel af en toe.

Natuurlijk de geluiden van onze meest voorkomende uilen: de kerkuil, de steenuil, de ransuil en uiteraard de bosuil die we in deze les behandelen. Maar het zijn zeker niet alleen uilen die ’s nachts te horen zijn. Zeker in het voorjaar zijn er ’s nachts heel veel vogelsoorten actief die voor de nodige verwarring zorgen. Van de nachtegaal tot de nachtzwaluw, maar ook roerdompen of bosrietzangers. En in de trektijd kunnen groepen overtrekkende vogels ’s nachts ook luidruchtig zijn. Zoals overvliegende groepen kraanvogels of koperwieken. Wil je echt graag een uil horen roepen? Ga dan naar een groot stadspark of een bos op een heldere windstille nacht in februari. Een ervaring om nooit te vergeten.

De bosuil leeft zowel in stadsparken als in oude bossen. Maar ook in wijken of tuinen met genoeg oude bomen. Hij kan zich zo’n sterke variatie in woongebied permitteren, want een bosuil eet vrijwel alles wat beweegt. Merels, mezen, jonge eksters, kikkers, muizen, enzovoort. Ooit zat er midden in Zeist, tegenover het kantoor van Vogelbescherming Nederland, zo'n grote bruine bosuil, met zijn ronde kop en donkere ogen, boven in een boomholte lekker te zonnen. Het autoverkeer raasde beneden voorbij, maar dat deed hem niets.

De bosuil is de meest voorkomende uil in Nederland. Hij broedt regelmatig in tuinen waar grote oude bomen staan of een uilennestkast hangt. Wil je zelf een bosuil over de vloer? Hang dan in jouw tuin of bij jou in de buurt een bosuilnestkast op.

Meestal slapen bosuilen zo goed verstopt dat ze niet of nauwelijks te zien zijn. Een enkele keer worden ze opgeschrikt uit hun schuilplaats en dat leidt dan direct tot een opstand in de vogelwereld. Mezen, merels en al het andere zangvogelvolk slaan luidruchtig alarm als een bosuil overdag in beweging komt. Niet zo gek, want ze staan op het menu van deze uil.

Bosuilen zijn veel vaker te horen dan te zien, ook al omdat ze pas op jacht gaan als het echt helemaal donker is. Bosuilen zijn de enige grote bruine uilen zonder oorpluimen. Dat maakt verwarring met de ook veel voorkomende ransuil al bijna onmogelijk. Hieronder staan ze naast elkaar en is het verschil duidelijk te zien.

Bosuilen laten zich vaak heel goed horen. Al vanaf december schalt de baltsroep – waarmee de huwelijksband wordt versterkt – ’s nachts door bossen en parken. De kenmerkende bosuilroep is heel bekend. Die wordt namelijk in vrijwel alle horror- en griezelfilms gebruikt om een enge sfeer op te roepen: oe … hoe-hoe-hoe-hoeeee. Met enige oefening is dit geluid goed na te doen. Minstens zo opvallend is het antwoord van het vrouwtje. Een helder, ver klinkend kleewiek-kleewiek.

Vogelbescherming Nederland organiseert elk jaar de Nationale Tuinvogeltelling waar iedereen aan mee kan doen.

Duizenden mensen, zowel volwassenen als kinderen, tellen in het laatste weekend van januari een half uur vogels in hun tuin en geven de resultaten door. Zo krijgen wij een mooi beeld van de tuinvogelpopulaties. Door de resultaten jaarlijks met elkaar te vergelijken, kunnen we onder andere zien of de vogelstand toeneemt of afneemt en welke soorten zich meer of minder in de tuinen laten zien. Want onze tuinen zijn, vooral in de winter, van levensbelang voor de vogels, met name voor voedsel. Meedoen aan de Nationale Tuinvogeltelling is vooral heel erg leuk! Zeker met je nieuw verworven kennis uit deze cursus, zul je de vogels sneller herkennen.
Meer over de Tuinvogeltelling

Vogelkennis bouw je langzaam op. Hieronder 8 vragen om je kennis over tuinvogels verder te verrijken. De vragen gaan deels over deze les en deels over nieuwe kennis. Soms moet je dus misschien iets opzoeken. De online vogelgids van Vogelbescherming kan daarbij handig zijn.

• Les 1 Huismus en heggenmus
• Les 2 Merel en zanglijster
• Les 3 Koolmees en pimpelmees
• Les 4 Winterkoning en roodborst
• Les 5 Turkse tortel, houtduif en holenduif
• Les 6 Boomkruiper, boomklever en grote bonte specht
• Les 7 Vink, groenling en putter
• Les 8 Ekster, gaai en kauw
• Les 9 Kramsvogel, koperwiek en spreeuw

TIP: bewaar deze les bij jouw favorieten in je browser of als extra startpagina. Je kunt dan altijd makkelijk terugbladeren naar alle lessen.