Nu in beeld: de grauwe vliegenvanger

Ook al valt hij nauwelijks op, toch mag de grauwe vliegenvanger er best wezen. Zij ook trouwens, want de geslachten zijn gelijk. De grijsbruine bovenzijde contrasteert fraai met de lichtere onderkant, en op voorhoofd, keel en borst kun je als je goed kijkt een fijnmazig patroon van donkere strepen ontdekken. Dat bescheiden uiterlijk, in combinatie met zijn vrij lange staart en vleugels, maakt dat we hier toch niet zomaar met een onbeduidend vogeltje te maken hebben, voor zover die al bestaan natuurlijk.

Zo eind april mogen we de eerste grauwe vliegenvangers weer verwelkomen, na een lange reis uit zijn overwinteringsgebieden in de Sahel-landen en nog zuidelijker. Ze hebben een voorkeur voor halfopen bossen, bosranden en parken met wat oudere bomen. Heb je die in je tuin, dan kun je ze ook daar verwachten. Deze vogels zitten graag op een dode, vrij hangende tak, want daar hebben ze zicht op de vliegende insecten waarop ze jaagt, al plukken ze die ook wel van bladeren of takjes.

Zien grauwe vliegenvanger een insect, dan vliegen ze er in een acrobatische vlucht achteraan totdat ze hun prooi te pakken hebben en dan keren ze gewoonlijk terug naar het vertrekpunt. Een genot om naar te kijken.

En om naar te luisteren, want deze zelfde post gebruikt het mannetje ook om zijn bescheiden zang ten gehore te brengen. Weinig meer dan een herhaalde, soms scherpere tzjiet-toon is het niet, maar als je het eenmaal herkent, zul je het met weinig andere vogelgeluiden verwarren.

Zijn voorkeur voor insecten speelt de grauwe vliegenvanger tegenwoordig danig parten. De insectenstand vertoont de laatste jaren een steeds verder dalende trend, en daar is helaas ook de grauwe vliegenvanger gevoelig voor. Zo erg zelfs dat hij inmiddels op de Rode Lijst is beland, onopvallend als altijd.

Ook in zijn overwinteringsgebieden verdwijnen steeds meer bomen (en insecten). Vogelbescherming ondersteunt daarom met BirdLife International het Great Green Wall Initiative, een internationaal project van Afrikaanse landen dat in het leven is geroepen om verwoestijning tegen te gaan. Dankzij onze gemeenschappelijke inspanning worden nu bijvoorbeeld bij herbeplantingsprojecten bomen en struiken aangeplant waar insecten ook iets aan hebben en staat biodiversiteitsherstel ook als expliciet doel op de agenda van deze organisatie.

Niet alleen de grauwe vliegenvanger kan profiteren van natuurherstel in de Sahel, ook veel andere langeafstandstrekkers, zoals de gele kwikstaart, de grauwe klauwier en de gekraagde roodstaart, vinden zo weer een geschikt winterverblijf. En zijn iets minder onopvallende neef, de bonte vliegenvanger. Die is wat sneller te ontdekken door het zwart-witte uiterlijk van het mannetje, maar vooral door de heldere zang. Niet dat die nou zo hoogdravend is, maar hij is wel heel herkenbaar en duidelijk te horen.

Wil je de grauwe vliegenvanger zien, dan heb je de meeste kans daarop in de oostelijke helft van ons land. Maar ook in de duinstreek voelt deze vogel zich thuis, mits er voldoende bomen en insecten zijn. Je moet wel snel zijn, want vaak zijn ze al in augustus weer verdwenen. Onopvallend als ze zijn, vertrekken grauwe vliegenvangers bij voorkeur ’s nachts.

Je kunt het grauwe vliegenvangers én jezelf wat gemakkelijker maken door een comfortabele broedplek voor hem op te hangen. Een halfopen nestkast heeft daarbij zijn absolute voorkeur. Zorg je daarbij voor een gevarieerde en gifvrije tuin met bomen en insecten, dan zou je deze bescheiden schoonheid zomaar als tuingenoot kunnen krijgen. En lukt het niet, dan maken misschien wel roodborsten of merels er dankbaar gebruik van, want ook die kunnen zo’n nestkast waarderen. Hang er dus een op, want de grauwe vliegenvanger moet geheel in stijl weer uiterst onopvallend van de Rode Lijst verdwijnen.