Toekomst voor Nederlandse trekvogels? Afrikaanse vogelonderzoekers opleiden!

Wist je dat meer dan een kwart van alle Nederlandse soorten broedvogels overwintert in de Sahel in Afrika? Even voor de oriëntatie: de Sahel is het gigantische gebied dat vlak onder de Sahara ligt en loopt over de hele breedte van het Afrikaanse continent.

Eén op de vier Nederlandse broedvogelsoorten vliegt dus zuidwaarts, nadat ze hun broedseizoen hebben afgesloten. Dat doen ze allemaal op hun eigen manier. Stijf langs de kust vliegend, over de enorme Sahara heen, ’s nachts, overdag, met een groepje of moederziel alleen. Denk aan soorten zoals bruine kiekendieven, gele kwikstaarten en de bonte vliegenvanger die dit voorjaar misschien in jouw nestkastje broedde. Vogels kennen geen menselijke grenzen en precies daarom beschermen we vogels langs hun hele trekroute en kent Vogelbescherming ook geen grenzen.

Luitzen Santman is projectleider voor internationale projecten bij Vogelbescherming. Hij werkt momenteel aan een project om onze vogels die over de Sahara trekken - de zogenaamde landtrekvogels – te helpen. Niet alleen hier en nu, maar ook in de toekomst. Een duurzame investering zogezegd. Dat zijn soorten zoals wielewalen, nachtegalen, grasmussen, fitissen en gekraagde roodstaarten.

“We gaan een volgende stap zetten in het project Birds, Bees & Business. Wat we willen is ter plaatse - dus in de landen in de Sahel-zone - onderzoekers opleiden en met hen een structureel monitoringsprogramma voor vogels opzetten. Wat ik zo fijn vind: vogelbeschermers en vogelonderzoekers werken nauw samen in deze nieuwe fase. Vogelbescherming heeft nu eenmaal kennis nodig voor ons beschermingswerk. We hebben een gezamenlijk doel, waaraan we vanuit onze eigen disciplines samenwerken. Deze nieuwe samenwerking heeft als mooie afkorting DALI gekregen: het Dutch-African Landbird Initiative.”

“Kort samengevat doen we met Birds, Bees & Business het volgende: we beschermen en planten verschillende soorten bomen en planten in de Sahel. Dat is goed voor de trekvogels die in Nederland broeden, maar daar ’s winters  veilige plekken en voedsel zoeken. Het is ook goed om verdroging en verwoestijning tegen te gaan (het landschap is gedegradeerd door landbouw en overbegrazing) en goed voor insecten die er nectar vinden. Er komt weer meer biodiversiteit. Dat is dan weer gunstig voor de mensen die daar leven van de productie van sheaboter voor onze schoonheidsproducten, want de sheabomen geven alleen vruchten als ze goed worden bestoven door insecten.”

“Voor Vogelbescherming is het hoofddoel dat het landschap in de Sahel meer te bieden heeft aan onze overwinterende broedvogels. Maar dat bereiken we alleen als de bevolking zich daar ook vol voor inzet en dat is het briljante van dit project: de mensen én de dieren profiteren van het aanplanten en verzorgen van de bomen.”

“In vier jaar tijd teelden, plantten en beschermden we nu al 1,2 miljoen bomen, trainden we meer dan 75.000 mensen in natuurherstel en natuurvriendelijke landbouw en zijn er ruim 35.000 energiezuinige houtovens dankbaar in gebruik genomen. Dat lijkt veel, maar de Sahel is enorm. Gelukkig kunnen we nu door met de volgende stap, dankzij donaties van onze leden en de Nationale Postcode Loterij. We willen Birds, Bees & Business niet alleen laten uitgroeien, maar ook betere kwaliteit leveren voor onze vogels en het werk verankeren in de lokale samenleving.”

“We investeren in het Sahel-landschap voor die vogels en we willen weten of we dat op de goede manier doen. Dat kunnen alleen de vogels ons vertellen die gebruik maken van dat landschap. Komen ze terug, waar komen ze vandaan, met hoeveel, welke soorten enzovoort. Dus ieder jaar opnieuw moeten we tellen en vergelijken met de jaren ervoor. Tot nu toe deden Nederlandse en andere Europese onderzoekers dit, maar het is logischer dat dit werk wordt overgenomen, voortgezet en uitgebreid door Afrikaanse onderzoekers. Dat zijn we nu aan het regelen.”

“Letterlijk nu, want terwijl wij hier in Zeist zitten te praten, vindt er al een expeditie plaats in Senegal, die is gefinancierd door ons, door Vogelbescherming. Een team van onderzoekers van Grauwe Kiekendief - Kenniscentrum Akkervogels, de Rijksuniversiteit Groningen en Altenburg & Wymenga is daar nu. Het doel is het lokaal opzetten van onderzoek naar landtrekvogels en het opleiden van studenten uit de regio, inclusief omringende landen als Burkina Faso, Ghana en Ivoorkust. Dat gebeurt aan de Universiteit Gaston Berger in Saint Louis in Senegal. Uiteraard is er ook kennisuitwisseling met andere Afrikaanse instituten. Het idee is dat leden van DALI daar de komende vier jaar met regelmaat terugkeren, om zowel de opleiding als het monitoren stevig neer te zetten.”

“Al met al hoop ik banen te creëren voor mensen daar, die dan de kennis en vaardigheden hebben om het monitoren van onze trekvogels in de Sahel structureel uit te voeren. Met zo’n opleiding en het inkomen dat ermee te verdienen valt, verankeren we ons werk. Zo stellen we veilig dat het beschermen en monitoren niet van een paar toegewijde mensen en een tijdelijk project afhankelijk is, maar dat het doorgaat, we ervan leren welke maatregelen werken en dat onze vogels steeds veiliger overwinteren. Over de jaren én de decennia.”