De hop: een literaire hoogvlieger

De hop broedde begin van de twintigste eeuw nog op veel plekken in Nederland. Maar de aantallen namen sterk af, een enkele opleving daargelaten. Rond 1973 verdween de soort als jaarlijkse broedvogel uit ons land. Er werden sindsdien wel broedgevallen geconstateerd, zoals in 2012. In de periode 2021-2023 was er elk jaar zelfs broedsucces. In 2023 ging het om vier zekere broedgevallen. Zo’n zeldzame broedvogel staat uiteraard op de Rode Lijst.  

In teksten en verhalen is de hop nooit weggeweest. Gedurende de gehele geschiedenis van de mensheid duikt deze vogel geregeld op. 

Net als de visarend, de ooievaar, elke soort reiger, de arend en nog een aantal andere vogelsoorten staat ook de hop op het lijstje van onreine vogels. Althans, zo wordt de hop in de Bijbel genoemd. In de Bijbel staan een aantal spijswetten waaraan de Israëliërs zich moesten houden om reinheid en heiligheid te bevorderen.  

De reden waarom de hop als onrein werd betiteld, is niet met zekerheid vast te stellen. Het kan te maken hebben met z’n onreine leefgebied op vuilnisbelten, of associaties met heidense praktijken. Het kan ook komen doordat de vrouwelijke hop in de broedtijd, wanneer zij wordt bedreigd, een stroperige vloeistof uitstoot die erg stinkt. Ondanks het prachtige verenkleed en dito kuif heet de hop daarom ook wel drekhaan.

De hop heeft óók een plek gekregen in de Koran. In het vehaal van profeet Soelaiman communiceert deze profeet met de hop, die een van zijn soldaten is. De hop wordt ingezet om water te vinden en om als boodschapper tussen de profeet en de koningin van Sheba te dienen.  

De profeet heeft de hop met een reden uitgekozen. Hij kan langere afstanden afleggen met minder water en voedsel dan bijvoorbeeld een postduif. En de hop is zeer geliefd wat hem geschikt maakt in het overbrengen van een boodschap.  

Ook nu nog wordt de hop in de Islamitische wereld vaak gezien als een symbool voor intelligentie en trouw.

Naast een plekje in de Bijbel en de Koran, heeft de hop ook een heel sprookje gekregen. Althans, deze moet de hop delen met de roerdomp. De gebroeders Grimm schreven het sprookje De roerdomp en de hop, of Rohrdommel und Wiedehopf zoals het oorspronkelijk heette. Het sprookje gaat over een oude herder die vertelt aan een man waar hij zijn kudde het liefste laat grazen. Hij laat ze grazen waar het gras niet te vet en niet te mager is.  

De oude herder legt uit dat de roerdomp en hop ooit ook herders waren. Maar de kudde van de roerdomp stond op een te vettige weide met veel bloemen en gras, daar werd de kudde overmoedig door, waardoor ze niet meer mee wilden komen. De hop liet zijn kudde grazen op een te arm stuk land, waardoor zijn kudde mager en verzwakt werd. Ook deze kudde wilde niet meer meekomen. 

Uiteraard zit in dit sprookje van de gebroeders Grimm een moraal verstopt zoals in alle sprookjes. Dit sprookje laat zien dat de uitersten overvloed en schaarste beide tot mislukking leiden en dat een gebalanceerd bestaan uiteindelijk beter is voor iedereen.  

De hop krijgt ook een rol in het Latijnse dichtwerk Metamorphoses van de Romeinse dichter Ovidius. Een van deze verhalen, of beter gezegd gedichten, gaat over koning Tereus van Thracië. Wees gewaarschuwd: het is een gruwelijk verhaal.  

Zo verkracht Tereus zijn schoonzus. Vervolgens snijdt hij haar tong eruit. Wanneer de echtgenote van koning Tereus er toch achter komt, doodt zij hun zoon die zij aan Tereus geeft. Tereus herkent het hoofd van zijn zoon en wil zijn vrouw en zijn schoonzus doden.  

Maar voordat dat hem lukt verandert zijn echtgenote in een zwaluw, zijn schoonzus in een nachtegaal en hijzelf in een hop. Hij blijft wel een koninklijke hop met een kroon op zijn kop. 

Waarom Tereus in een hop werd veranderd, is niet duidelijk. Wat wel duidelijk is, is dat deze transformatie moest dienen als straf, vanwege het verkrachten van zijn schoonzus. 

Ondanks z'n fraaie kuif en verenkleed komt de hop in verhalen dus niet altijd goed uit de verf. Toch is deze vogel gekozen als de nationale vogel van Israël. In Israël zijn verschillende liedjes geschreven ter ere van de hop.  

Ook de Amerikanen uiten hun bewondering voor de hop in verschillende kinderliedjes. Een van deze kinderliedjes is bijvoorbeeld het lied Hoopoe song. Hierin wordt op een vrolijke manier uitgelegd hoe de hop eruitziet en waar deze leeft.  

Ook de Engelse band The Oops Brothers heeft een lied geschreven over de hop. Dit lied, The Hoopoe Bird, speelt erg met de geluiden - oop, oop, oop - die de hop maakt en de wetenschappelijke naam Upupa Epops - voor de hop. 

In het Perzische gedicht De Samenspraak van de Vogels van Farid ud-Din Attar gaan de vogels op zoek naar hun koning. Hierbij treedt de hop op als gids en leider voor de vogels die het aandurven om de lange route naar hun koning te volgen. Deze koning is de mythische Simurgh, die symbool staat voor Goddelijke waarheid.  

Uiteindelijk blijkt deze koning niet een individu te zijn, maar vormen alle vogels die de reis succesvol hebben afgelegd samen deze koning en daarmee Goddelijke waarheid.  

Dit verhaal is een van de meest invloedrijke werken in de Perzische literatuur. Later heeft de Tsjechische kinderboekenschrijver Peter Sís er een kinderboek over geschreven, waarbij de hop de hoofdrol heeft als gids en leider.  

Zo blijkt de hop steeds opnieuw inspiratie te bieden in een lange geschiedenis van boeken, sprookjes, mythen, liedjes en zelfs religieuze teksten. Een ware literaire hoogvlieger dus. Jammer natuurlijk dat deze vogel zo ontzettend zeldzaam is geworden in Nederland als broedvogel. Maar wie weet zet de recente comeback door en kunnen we weer vaker genieten van z’n kenmerkend sonore roep en fraaie kuif.