Navigatie overslaan
Jonge wilde eenden / Shutterstock Alle berichten
Jonge wilde eenden / Shutterstock Gert Ottens

Door Gert Ottens
Medewerker Vogelbescherming

Waarom gaat de wilde eend in aantal achteruit?

Geplaatst op 2 augustus 2021

Ieder jaar zetten Vogelbescherming en Sovon Vogelonderzoek een vogelsoort in de schijnwerpers waar het niet goed mee gaat. 2020 was het Jaar van de Wilde Eend. Want hoewel nog steeds erg algemeen, ze nemen al jaren langzaam af in Nederland. Het vermoeden bestond dat er niet genoeg kuikens groot worden om de populatie op peil te houden. Met uw hulp hebben we dat onderzocht.

De wilde eend is zo gewoon, dat we nauwelijks in de gaten hadden dat het er de laatste decennia geleidelijk steeds minder werden. Sinds 1990 is ongeveer een derde van onze broedpopulatie verdwenen, nadat het ze tot in de jaren tachtig van de vorige eeuw nog voor de wind ging. Waar dat door komt is niet goed bekend. De donzige kuikentjes zouden wel eens het antwoord kunnen geven. Worden er wel genoeg volwassen om de populatie in stand te houden?

Kuikentellerapp

Om dat te onderzoeken konden we gebruik maken van een app die sinds 2016 in de lucht is: de kuikenteller. Deze laagdrempelige app maakt het mogelijk om eendengezinnen te volgen en de lotgevallen van de kuikens bij te houden. Het Jaar van de Wilde Eend werd aangegrepen om de kuikenteller onder een groot publiek bekend te maken en dat hebben we geweten! Meer dan 11.000 waarnemingen werden verzameld door ruim 1.000 vrijwillige ‘eendenkijkers’, verspreid over heel Nederland. Mede daardoor waren er vorig jaar voldoende gegevens om eens goed naar de kuikenoverleving te kijken.

Wilde eend / Shutterstock Wilde eend / Shutterstock

Kuikenoverleving erg laag

Met behulp van de gegevens uit de kuikenteller werd berekend dat kuikens van de wilde eend 13-24% kans hadden om vliegvlug te worden (met jaarlijkse verschillen sinds 2016). Het is niet ongewoon dat de meeste kuikens van een toom (eendengezin) niet overleven. Maar vergelijking met buitenlandse onderzoeken leert dat de gevonden overlevingskansen voor de Nederlandse populatie van de wilde eend zeer laag zijn; de overlevingskans voor buitenlandse eenden is 35-50%.

Er zijn verschillende mogelijke oorzaken voor deze lage kuikenoverleving in Nederland. Kuikens die op land werden gezien, hadden bijvoorbeeld een grotere overlevingskans dan kuikens op het water. Oevers met hoge vegetatie zorgden voor een hogere overlevingskans dan oevers met lage of helemaal geen vegetatie. Ook bleken kuikens het in helder water slechter te doen dan in troebel water. Er is de laatste decennia veel veranderd aan de waterkwaliteit en mogelijk zijn kuikens in helder water beter zichtbaar voor (onderwater)roofdieren. Dit zijn theorieën die in de toekomst verder uitgezocht kunnen worden.

Mogelijke beschermingsmaatregelen

Tijdens het Jaar van de Wilde Eend is ook de kennis over de algehele overleving en het nestsucces geactualiseerd. Samen met de kuikenoverleving hebben we nu een completer en actueel beeld van de demografische processen bij de Wilde Eend in Nederland. Al deze informatie is samengebracht in een zogenaamd populatiemodel, wat inzicht geeft in welke maatregelen we kunnen nemen om de wilde eend het beste te beschermen.

Het model laat zien dat de Nederlandse broedpopulatie waarschijnlijk achteruit gaat door de lage kuikenoverleving en gevoelig is voor de overleving van de volwassen vogels. Dit zegt echter nog niet direct iets over de achterliggende oorzaken van de achteruitgang.

Wilde eend / Matthijs Heijboer Wilde eend / Matthijs Heijboer

Vervolgonderzoek noodzakelijk

De kuikenoverleving is dus laag, dan is het vervolgens de vraag of de kuikenoverleving in de laatste decennia ook daadwerkelijk is afgenomen. Vervolgonderzoek moet uitwijzen of de eerder genoemde waterkwaliteit, de (afgenomen?) voedselbeschikbaarheid en (toegenomen?) predatiedruk mogelijk een rol spelen. Een verdiepende studie waarbij wilde eenden met kuikens nauwgezet gevolgd worden is nodig om gedetailleerd inzicht te krijgen in de oorzaken voor de lage kuikenoverleving.

Het Jaar van de Wilde Eend is een samenwerking van Vogelbescherming Nederland en Sovon Vogelonderzoek Nederland en wordt mede mogelijk gemaakt door het Jaap van Duijn Vogelfonds en de Stichting Bettie Wiegman Fonds. Beide hier genoemde onderzoeken worden later uitgebreid beschreven in Limosa, het tijdschrift van de Nederlandse Ornithologische Unie. Wij mochten er met dank aan de auteurs en de redactie alvast uit citeren.

Wat kunnen we doen voor de wilde eend?

We kunnen al wel zeggen dat de eenden gebaat zijn bij maatregelen die de kuikenoverleving verhogen. Vooral het verbeteren van het opgroeigebied voor de kuikens kan zorgen voor een hogere overlevingskans. Het laten groeien van hoge oevervegetatie langs waterkanten - zoals lisdodde, riet en dergelijke - geeft de kuikens dekking tegen roofdieren en is bovendien goed voor insecten en andere beestjes die door de kuikens worden gegeten.

Mensen met een vijver of een tuin grenzend aan water kunnen, naast het aanbieden van nestgelegenheid, zelf schuilmogelijkheden voor kuikens creëren. Daarnaast verdient het de aanbeveling om bij gemeenten, waterschappen en andere beheerders van waterkanten aan te dringen op een voor eendenkuikens geschikt beheer. Kale oevers maken eendenkuikens namelijk erg kwetsbaar en bij beschoeide oevers kunnen kuikens niet het water uit, waardoor onderkoeling en verdrinking op de loer liggen.

Tekst: Gert Ottens & Marjanne Klok

Om een vinger aan de pols te kunnen houden horen we de lotgevallen van eendengezinnen nog steeds heel graag. Waarnemingen kunnen makkelijk doorgegeven worden met een speciale app die is te vinden op de website kuikenteller.org (werkt het beste op een smartphone).

Online cursus Vogels van Nederland

In deze gratis vogelcursus voor beginners leer je in 10 vogellessen veel bekende vogels en hun geluiden herkennen. Met handige tips, filmpjes en ezelsbruggetjes. Je ontvangt direct de eerste vogelles per mail.

Inschrijven gratis cursus

Vogels in natuurgebieden

De parels van de Nederlandse vogelnatuur zijn de kust en de waterrijke gebieden. Voor miljoenen vogels zijn deze plekken - Waddenzee, Zuidwestelijke Delta en het IJsselmeergebied - van wezenlijk belang.

Wat doet Vogelbescherming?