De oogst van drie jaar boeren met hart voor natuur

Drie jaar geleden startte Vogelbescherming met financiering van Stichting Edwin Bouw Fonds en een grote particuliere gift het project voorbeeldboerderijen. Het doel: op twee boerderijen aan burgers en andere boeren laten zien dat het vergroten van de biodiversiteit samen kan gaan met duurzame landbouw en een gezonde financiële boterham voor agrariërs. Nu het project is geëindigd is het tijd de balans op te maken.

Hoeve Kazan wilde laten zien hoe lokaal en gezond eten hand in hand gaan met meer biodiversiteit, CO₂-opslag en een toekomstbestendige veehouderij. Ze wilden mensen bewust maken van die samenhang — en laten zien dat iedereen daar iets aan kan bijdragen. Vogelbescherming hielp om die boodschap nog sterker uit te dragen: door samen een biodivers erf aan te leggen en stappen te zetten op het gebied van educatie en communicatie. 

“Alle plannen zijn uitgevoerd: er werden hagen, houtwallen, bloeiende kruidenstroken en biodiverse wandelpaden aangelegd en een zwaluwpaal geplaatst. We hebben een prachtig erf gekregen door alle aanplant en inzaai”, vertelt Saskia Joha van Hoeve Kazan in Nieuwveen. “Nu, in de herfst, zijn de hagen die we het voorjaar met vrijwilligers hebben aangeplant prachtig. Er zitten veel bessen, bottels en zaden aan bomen en struiken, voldoende om vogels de winter door te helpen.” 

“Pimpelmezen, koolmezen, putters, vinken, spreeuwen, merels en heggenmussen profiteerden van de toegenomen biodiversiteit en kwamen tot broeden. Ook kwamen er verschillende gasten op het erf: grote bonte specht, gaai, eksters, groenlingen en tjiftjaffen. Een teken dat er voldoende voedsel en veiligheid is. Een ander soort gasten kwam er overigens ook: naar schatting bezochten de afgelopen drie jaar drie- tot vierduizend mensen Hoeve Kazan; van kinderen tot boeren, onderzoekers, vrijwilligers en publiek van onze streekmarkten en open dagen.” 

“En de kerkuilenkast lijkt eindelijk bewoond te zijn! Afgelopen nazomer heeft een jonge uitgevlogen kerkuil zijn intrek genomen, althans daar lijkt het op. We duimen dat hij er blijft zitten en een nieuwe familie sticht.” 

“De kruidenrijke graslanden zorgden weer voor veel grutto’s en andere weidevogels. Ook zagen we lepelaars van de zomer in het land een paringsritueel doen, prachtig om te zien! We hadden blauwe- en zilverreigers, foeragerende kieviten en goudplevieren. De watersnip is weer veelvuldig in de slootkant te zien. Met zijn gekrijs en opvallende vlucht schrik je toch iedere keer weer.” 

“Een belangrijke mooie bijvangst is dat het aantal bijen, vlinders en andere insecten enorm toeneemt. Terwijl de krantenkoppen schreeuwden dat er zo weinig vlinders en hommels waren, hebben wij dit op ons erf zeker niet gemerkt. Bij de tuinvlindertelling van De Vlinderstichting in juli hadden we in een kwartier 65 dagvlinders van twaalf soorten! Onder meer de argusvlinder en de koninginnenpage. Inmiddels zijn ook het bruinblauwtje en de kleine vuurvlinder gespot. Het aantal soorten dagvlinders op ons erf is daarmee op zeker 15 soorten gekomen.” 

“Kortom, het hele biodiversiteitsplan lijkt echt aangeslagen te zijn en begint zijn vruchten af te werpen. Stel je voor hoe dit doorzet als alles tot volle wasdom is gekomen!” 

Waar op Hoeve Kazan vooral het erf en de bezoekers centraal stonden, lagen de uitdagingen op de Koningshoeve juist in het land zelf — bij bodem, water en grasland.

Op de Koningshoeve speelden weer andere uitdagingen. Door de aanwezigheid van Amerikaanse rivierkreeften kalfden slootoevers af en ging de waterkwaliteit achteruit, met alle gevolgen van dien voor de inheemse flora en fauna. Bovendien groeide er, door verzuring van de grond, veel witbol in de weilanden. Deze grassoort groeit zo dicht dat ze ondoordringbaar is voor weidevogels en hun kuikens. Ook insecten worden dan moeilijk bereikbaar omdat ze hoger in de vegetatie zitten. Hier zagen we kansen om een Living Lab op te zetten met boeren uit de omgeving, en maatregelen te nemen in inrichting en beheer. 

“Met de nieuwe stuwen en dammen houden we het land langer nat. Dat is goed voor de grutto én voor de bodem. De wormen zijn groter, de grond leeft weer. We zien veel foeragerende weidevogels in de greppels. Ook hebben we een extra plas gecreëerd waar veel grutto’s in het voorjaar en na het broeden verzamelen om te eten en rusten”, aldus Gertjan van Tunen van de Koningshoeve.  

Witbol is een taaie grassoort die weinig ruimte laat voor kruiden, insecten of weidevogels. Koeien hebben er ook niks aan. De Koningshoeve heeft de bodem bekalkt en aangevuld met andere natuurlijke voedingstoffen om het bodemleven te stimuleren. Dit gebeurde als onderdeel van de experimenten in het Living Lab bodemleven en natuurinclusiviteit, samen met onderzoekers en boeren uit de omgeving. De bodemvitaliteit is verbeterd, al is de witbolproblematiek nog niet volledig opgelost. 

“De uitkomsten van het witbol-onderzoek boden verschillende knoppen om aan te draaien, zoals waterstand, bodemconditie en zaaigelegenheid na de bloei. Hier hebben we de afgelopen twee jaar mee geëxperimenteerd. Het is een kwestie van lange adem, dus de uiteindelijke resultaten moeten we nog afwachten, maar de eerste signalen lijken positief.” 

“De wildredder die wordt ingezet spaart ongeveer 90 procent van de eendennesten en eenden. De percelen worden al laat gemaaid vanwege de weidevogels, maar op ons land broeden ook veel eenden die nog laat op het nest zitten. Eenden zitten tijdens het broeden enorm vast op hun nest en hierdoor verongelukt er wel eens een tijdens het maaien. Door heel langzaam te rijden en de akoestische- en kettingwildredder te gebruiken die dankzij het project is aangeschaft, sparen we veel nesten.” 

“Ook hebben we een Educatietuin aangelegd. Hiermee kunnen we de schoolkinderen die de Koningshoeve bezoeken, bewust maken van het belang van biodiversiteit en gezonde voeding.” 

Formeel is het project afgerond, maar de voorbeeldboerderijen gaan door. Ze blijven inspireren – collega-boeren, overheden, burgers en vooral kinderen. Want de jeugd heeft de toekomst. Wie leert kijken naar de natuur, gaat er vanzelf van houden!