Klimaatbuffers: natuur als bondgenoot

Op bijna elk televisiejournaal te zien: de gevolgen van de opwarming van de aarde. Bosbranden, te lage rivierstanden, droogte of juist wateroverlast. Net als de rest van de wereld heeft Nederland te maken met dit soort effecten van klimaatverandering en dat heeft gevolgen voor onze economie, gezondheid, natuur en veiligheid. Natuurlijke klimaatbuffers zijn gebieden die daar wat tegen doen en zo een grote bijdrage leveren aan een klimaatbestendig Nederland.

Op ongeveer 200 plekken zijn er nu (natuur)gebieden in Nederland die een rol vervullen bij het vasthouden en opvangen van water, het voorkomen van watertekorten, het temperen van hitte en het verminderen van kooldioxide in de atmosfeer. Op die manier verbeteren deze zogeheten ‘nature-based solutions’ ook de leefbaarheid van ons land. Door natuurlijke processen de ruimte te geven. Ook vogels profiteren daarvan en dan met name de soorten die zich thuis voelen in natte natuur, zoals moerasvogels waarvan een flink aantal weer een stijgende lijn laten zien.

Vogelbescherming heeft in 2008 samen met zeven andere natuurorganisaties de Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers opgericht. Omdat wij geen gebieden beheren was onze rol vooral die van aanjager, kennispartner en ‘lobbyist’ voor dit gedachtegoed, voor en achter de schermen.

Dankzij de onderlinge samenwerking met de zeven andere partners in deze coalitie is er veel bereikt. Hulde voor het harde werken van onze partners: Natuurmonumenten, LandschappenNL, ARK Natuurontwikkeling, Staatsbosbeheer, Wereld Natuur Fonds, Waddenvereniging en de Natuur- en Milieufederaties.

Natuurgebied De Onlanden bij Groningen (van Natuurmonumenten) laat nu wuivende rietkragen zien rondom weidse plassen. Toch bestaat dit mooie natuurgebied pas zo’n tien jaar. Daarvoor was het een laaggelegen landbouwgebied dat met bodemdaling en overtollig water kampte. In 1998 liep de stad en provincie Groningen deels onder water. Dankzij De Onlanden houdt iedereen nu droge voeten en kan de landbouw doorgang vinden.

De Onlanden zelf vormen nu een schitterend natuurgebied van meer dan 2.500 ha. Met heringerichte beekdalen van het Eelder- en Peizerdiep, nieuwe moerasnatuur, en de komst van de otter, is dit een groot succes te noemen. Deze natuur werkt ook als een ware magneet op bijvoorbeeld moerasvogels, watervogels en steltlopers zoals de bedreigde wulp, die eten zoekt op de natte graslanden van de Onlanden.

Er zijn meer klimaatbuffers dan die plus minus 200 gebieden die dankzij de Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers zijn gerealiseerd. Het is ook een gedachtegoed. Zo kan je ook het natuurstel van de Hedwigepolder zien als een klimaatbuffer. De getijdenatuur kreeg in deze Zeeuwse polder na een bewogen geschiedenis weer de ruimte. Vele watervogels en steltlopers zoals de kluut, tureluur en scholekster wisten het gebied meteen te vinden.

De eerste fase van de samenwerking binnen de Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers stond in het teken van de verbreding van rivieren, het herstel van beken in hun natuurlijke loop, of het ophogen van kwelders. Talrijke voorbeeldgebieden, zoals De Onlanden (zie hierboven) werden ingezet om klimaatbuffers in de praktijk te testen.

Toen dat goed uitpakte, maakte vanaf 2017 de coalitie een doorstart via het Europese LIFE IP Deltanatuur-programma. Het idee was te werken aan de opschaling van bewezen concepten naar structurele toepassing in overheidsbeleid en -uitvoering. Onderdeel daarvan was bijvoorbeeld het ontwikkelen van een kansenkaart waar overheden concreet mee aan de slag kunnen.

Het mooiste inzicht van deze kaarten was dat overal in Nederland kansen liggen: in de natuurgebieden, maar vooral ook daarbuiten. Kansen voor koppeling tussen bijvoorbeeld veiligheid en met moeras- en waternatuur, waar ook veel vogels van profiteren. De kaarten vormen geen blauwdruk, maar zijn bedoeld om beleidsmakers te inspireren om echt aan de slag te gaan met deze almaar belangrijker wordende opgave.

Meer recent werd aan de hand van vier scenario’s ook een visie op veengebieden ontwikkeld door de Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers. Door de kunstmatige verlaging van waterpeilen voor de landbouw daalt de bodem op veel plekken met allerlei negatieve ontwikkelingen. Zeker in tijden van droogte – zoals de afgelopen jaren! – is vernatting op de locaties waar dat kan, zeer aan te bevelen. Veen kan bijvoorbeeld een grote bijdrage leveren aan het tegengaan van klimaatverandering, omdat het veel koolstof op kan slaan. Tegelijkertijd is het een natuurlijke spons die ons helpt bij onze waterhuishouding. En weidevogels zoals de sterk bedreigde grutto kunnen hier ook van profiteren. Tegelijk zijn zulke vernatte gebieden ook te zien als uitweg voor de stikstofcrisis die Nederland nog altijd niet heeft opgelost.

100.000 gerealiseerde hectare in 15 jaar is een prachtig resultaat waar we net als de andere partners trots op zijn, maar Nederland heeft veel meer van zulke gebieden nodig. We gaan daarom door, maar in andere vorm, namelijk als onderdeel van de publiek-private samenwerking NL2120.  

Binnen NL2120 werken wetenschap, bedrijfsleven, overheden, natuurorganisaties en onderwijs samen om kennis op te doen over natuurlijke oplossingen (nature-based solutions). Doel ervan is te laten zien hoe de natuur kan fungeren als oplossing voor maatschappelijke opgaven, zoals klimaatadaptatie en ruimtegebruik. Het kabinet investeerde fors binnen NL2120, onder meer via het Nationaal Groeifonds (ongeveer 110 miljoen euro).

Met dank aan Jeffrey Brand (Vogelbescherming).