Jaar van de Torenvalk

De torenvalk is nog steeds één van de meest algemene roofvogels van Nederland. Ze komen in vrijwel het gehele land voor, maar vooral daar waar boeren, burgers en buitenlui zijn.

Want daar – in ons open boerenland – komt hun belangrijkste prooi voor, de veldmuis.
En voor broedgelegenheid zijn ze grotendeels afhankelijk van speciale nestkasten die men daar plaatst. Waar ze voorheen vooral oude kraaien- en eksternesten gebruikten, maar ook openingen in schuren en torens. De verantwoordelijkheid om de achteruitgang te stoppen ligt dus bij ons allemaal.

Maar de soort heeft wel een veer moeten laten de laatste decennia. Door gebruik van landbouwgif daalden de landelijke aantallen van de torenvalk rond 1960. Na een verbod op dat landbouwgif leefde de torenvalk weer op. Sinds ongeveer 1990 daalde de populatie opnieuw en worden alleen tijdens veldmuisrijke jaren kleine oplevingen gezien. Tegenwoordig is nog maar een kwart over van de aantallen van halverwege vorige eeuw. Steeds intensiever grondgebruik maakt grote delen van het boerenland ongeschikt voor torenvalken.

In het Jaar van de Torenvalk gaan we onderzoeken waar de knelpunten liggen die er voor zorgen dat de soort achteruitging. Met die wetenschap komen we hopelijk te weten wat we moeten doen om de trend om te buigen naar een stijgende lijn.

We denken bijvoorbeeld dat de belangrijkste prooisoort – de veldmuis – het ook moeilijk heeft. Waar deze woelmuizen voorheen regelmatig in enorme aantallen voorkwamen in zogenaamde ‘muizenjaren’, zijn deze piekjaren nu zeldzamer geworden en daarmee ook de aantallen. Voor meer hierover – en over de achtergronden van het Jaar van de Torenvalk – zie de voorstudie Jaar van de Huismus van Sovon Vogelonderzoek.

De beschikbaarheid van voedsel is waarschijnlijk dus een belangrijk knelpunt voor de torenvalk. En toevallig heeft de Zoogdiervereniging 2025 uitgeroepen tot Jaar van de Woelmuis. Samen met hen gaan we daarom onderzoeken wat er met veldmuizen en andere woelmuizen aan de hand is. Maar er gebeurt meer, en jij kunt meedoen:

Wat eet de torenvalk?
Daarnaast willen we bijvoorbeeld graag weten wat torenvalken en hun jongen eten als er geen of weinig veldmuizen voor handen zijn. De beste manier om daar achter te komen is door middel van webcams in torenvalknestkasten, zoals in Beleef de Lente. We gaan de beelden van dit broedseizoen daar analyseren, en proberen dit ook van de eerdere edities voor elkaar te krijgen.

Ook roepen wij mensen op die zelf het wel en wee van torenvalknesten in een nestkast volgen door middel van een webcam: geef vooral aan ons door wat ‘jouw’ torenvalken aan prooien aanbrengen. Want als we weten wat ze in ’minder jaren’ eten, kunnen we wellicht adviezen geven voor het beheer van het landelijk gebied.

Waar bidt de torenvalk?
Langs (snel)wegen worden vaak biddende torenvalken gezien. Blijkbaar is hier veel eten te vinden, maar de vogels lopen hier ook meer risico op aanrijdingen. Met de transect-telling ‘Waar bidt de Torenvalk’ krijgen we in 2025 een beeld van de verspreiding van torenvalken langs wegen. Geef door waar je onderweg torenvalken hebt gezien. Voor meer informatie over deze telling - en om mee te doen - zie de website van Sovon. 

Waar broedt de torenvalk?
De torenvalk is in hoofdzaak dus een nestkastenbroeder. Als er geen nestkasten beschikbaar zijn, gebruiken ze nesten van andere vogels, zoals eksters of zwarte kraaien. Door het verzamelen van zoveel mogelijk informatie over de uitkomsten van torenvalk-broedsels, hopen we in 2025 een dekkend beeld te krijgen van de beschikbaarheid van nesten door het land.

Zie voor de onderzoeken in dit torenvalkjaar ook: Jaar van de Torenvalk | Sovon. 

De onderzoeken ten spijt zijn er ook nu al maatregen mogelijk. Nestgelegenheid is belangrijk, dus met het ophangen van speciale nestkasten kun je ze helpen. Maar niet iedere plek is hiervoor geschikt. We gaan daarom kijken waar er nu al nestkasten staan, en waar eventueel nog plaats is. Daartoe maken we een checklist voor het plaatsen van een nestkast en maken we nestkasten beschikbaar.

Maar torenvalken hebben meer nodig. Voedsel is natuurlijk een belangrijke vereiste: veldmuizen – vooral in goede muizenjaren – en andere (woel)muizen, maar ook kleine vogels en grote insecten vormen het dieet. Dit vergt een andere indeling en beheer van ons boerenland. Op en rond erven kan men muizen een handje helpen, bijvoorbeeld door een muizenruiter te maken, en het plaatsen van een nestkast is er dus een optie.

Deze pagina zal gedurende het Jaar van de Torenvlak voortdurend worden geüpdatet. Dus houd het in de gaten dit jaar. En ook volgend jaar als alle resultaten uiteindelijk gepubliceerd zullen worden, al zullen deze ook – waar dat kan – via de media worden gedeeld.