Ogen in het achterhoofd

Pascal Stroeken, STONE | donderdag 24 maart 2022 | Vind ik leuk | Bewaar deze blog | 350x

Het tweede gezicht

Steenuilen hebben op hun achterhoofd een opvallend lichtgekleurd V-patroon. Het heeft wel wat weg van de kenmerkende wenkbrauwen, met daaronder donkere vlekken op de plaats van de ogen. Met enig inlevingsvermogen kun je dit voor een gezicht aanzien.

Dat is precies de bedoeling ervan. In Duitse steenuilenboeken wordt dit fraai aangeduid als een Occipitalgesicht: achterhoofdgezicht. En, nog een mooie: het verschijnsel wordt beschreven als Augenmimikry, wat zoveel betekent als de nabootsing van ogen.

Ik heb de boeken er eens op nageslagen en daaruit blijkt dat vooral diverse overdag actieve uilen zo'n kenmerkend pseudo-gezicht op het achterhoofd hebben. Voorbeelden hiervan zijn de elders in Europa voorkomende dwerguil en sperweruil.

Functie

Over de precieze functie van het achterhoofdgezicht bestaat geen eenduidige verklaring. Een uitleg zou zijn dat het mogelijk van achter aanvallende vijanden afschrikt, zoals overdag jagende roofvogels die het op een steenuil hebben voorzien. Dat lijkt op zich een plausibele verklaring omdat het achterhoofdgezicht bij dagactieve uilen voorkomt.

Een andere verklaring is, dat het een rol zou spelen bij zogeheten agonistisch gedrag. Dat is het gedrag dat een dier vertoont als het twijfelt tussen vlucht- en aanvalsgedrag, bijvoorbeeld bij een confrontatie met een territoriale  buurtgenoot. Bij een experiment met opgezette steenuilen in de jaren tachtig zag de Duitse steenuilenonderzoeker Exo dat rivaliserende steenuilen elkaar van achter aanvallen. Door het opzetten van de veren wordt het gezichtspatroon versterkt, en dit dient mogelijk om de aanvaller af te schrikken. Deze uitleg verklaart dan weer niet waarom vooral dagactieve uilen zo'n achterhoofdgezicht hebben. Het kan natuurlijk ook een dubbelfunctie hebben: zowel afschrikken van belagers als van rivalen.

Werkt het?

De vraag is natuurlijk of potentiële vijanden of rivaliserende soortgenoten in dit - letterlijke - gezichtsbedrog trappen. Dat is natuurlijk lastig te onderzoeken, maar ik moet bekennen dat ikzelf er laatst wel intrapte. Het was tijdens de confrontatie tussen man en een kauw. Terwijl man steenuil zijn ware gezicht, met priemende blik, aan de kauw toonde, had ik een moment van verwarring. De optische illusie van het achterhoofd gezicht werkt inderdaad!

Steenuilenoverleg Nederland (STONE) is een landelijke werkgroep die steenuilenbescherming en -onderzoek coördineert, stimuleert en faciliteert. Daartoe wordt samengewerkt met relevante binnen- en buitenlandse, professionele en vrijwilligersorganisaties. STONE is een vrijwilligersorganisatie, zonder betaalde krachten. Bezoek de website van STONE

Vind ik leuk
Bewaar deze blog

Meer over