Uilen altijd en overal

Emil V | donderdag 16 april 2020 | Vind ik leuk | Bewaar deze blog | 948x

Dit blog is een beetje geïnspireerd door de titel die Sharon boven haar laatste blog had gezet (Beleef de Bosuil…..overal) en de groet van Andy (‘oy uilskuikens’) als hij het clubhuis binnenkomt en zo iedereen begroet.

Uilen overal en altijd

Uilen altijd

Door de eeuwen heen hebben uilen, in de belevingswereld van mensen, overal een rol gespeeld. Lang niet altijd een positieve. Het was vooral de mysterieuze verschijning en de onheilspellende geluiden van deze (nacht-)vogelsoort die mensen schrik aanjoegen. Zo werd ‘de uil’ het symbool van onder andere: dood, onheil en hekserij.

In het Egyptische beeldschrift was de hiëroglief ‘uil’ het teken voor ‘dood’ (figuur 1.)

De oude Atheners hadden van de uil een veel positiever beeld; men zag de uil als symbool van ‘wijsheid’. De naamgeefster van die stad, Pallas Athene, werd altijd afgebeeld met een uil. Die uil van Athene werd destijds ook afgebeeld op een Griekse munt (figuur 2.). En tegenwoordig is die zelfde afbeelding nog terug te vinden op de Griekse euromunt(figuur 3).

Maar na de glorietijd van de Griekse beschaving veranderde het beeld van de uil weer snel in de menselijke beleving; de uil werd weer symbool voor alles wat angst oproept of slecht is. En….daarnaast werd de uil ook het symbool voor ‘dom’. In de verhalen van Tijl Uilenspiegel (ontstaan in Duitsland in de 14e eeuw) houdt die ondeugd de mensheid een spiegel voor, waarin men de eigen domheid kan gadeslaan.

Jeroen Bosch, levend eind 15 en begin 16e eeuw, gebruikt de uil ook vaak in zijn schilderijen en tekeningen. De uil is daarin, volgens het bijgeloof in die tijd, het symbool ‘van de macht der duisternis’, de duivel of ‘bedrieglijke verleiding’.

De avatar die ik gebruik (figuur 4). komt uit Bosch’ tekening ‘Het woud heeft oren en het veld ogen’. Een waarschuwing om op te passen met het verkondigen van een mening die de kerk en de heerser niet bevalt. ‘Horen zien en zwijgen’ dus. En de uilen in de tekening duiden dan op het gevaar wat dreigt als je niet voorzichtig bent met wat je zegt of doet.

Niet duidelijk is of er een steen- of bosuil is afgebeeld. Ik ga er maar van uit dat het een bosuil betreft.

Het negatieve beeld van de uil verdwijnt zo langzamerhand in de tijd van de Verlichting en daarna. Sinds het eind 18e eeuw is men er meer en meer van overtuigd dat alleen wetenschap leidt tot kennis en dat bijgeloof moet worden bestreden. Hoewel het volksbijgeloof uilen nog lange tijd bleef achtervolgen. Zo werden tot rond honderd jaar geleden op sommige plekken nog uilen aan boerenschuren gespijkerd om die te vrijwaren van blikseminslag.

Ook in spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen, die nog steeds worden gebruikt, blijft altijd nog wel wat van dat negatieve beeld hangen. Denk dan bijvoorbeeld aan: “hij is en uil”: hij is een domkop; “een uil vangen”: een tegenvaller incasseren; “uilen broeden uilen”: domme ouders krijgen domme kinderen.

En dan Andy’s groet. Want ‘uilskuiken’ heeft in wezen nog steeds een mindere betekenis. Maar als je de uitingen van gevoelens (‘lief’, ‘schattig’ en zo meer) in het clubhuis leest bij het zien van ons uilskuiken, dan weet ik dat hij het zeer positief bedoelt.

Gelukkig leven we niet meer in de tijd, waarin angst voor het onbekende en bijgeloof een hoofdrol spelen.

Emil