Monogamie in de slechtvalk

Annabel van Oort | donderdag 24 april 2025 | Vind ik leuk | Bewaar deze blog | 54x

Vrouw JOS en man M zijn als jong stel te bewonderen in Ede, met nu al vier kersverse kuikens. Voordat zij op een nest zaten waren zij zwervers: ze wonen niet op een vaste plek. Sterker nog, de slechtvalk heeft zijn latijnse naam (Falco peregrinus) te danken an het zwerven van de soort. In het broedseizoen zal een geslachtsrijp mannetje een vrouwtje proberen aan te trekken naar een van de geschikte nestplekken in zijn territorium. Wanneer er bezoek is van een single-vrouwtje en zij onder de indruk is van zijn baltsgedrag zal er een paartje vormen: de paarband wordt geschept. Zij trekt dan bij hem in, en zal dit vaak jaren op rij doen.

Het begrip monogamie

Na het vormen van een paarband wordt wel gezegd dat een paartje 'monogaam' is: ze zijn er enkel voor elkaar. Vaak wordt hieronder verstaan dat een mannetje en vrouwtje uitsluitend voor elkaar en hun jongen zorgen en ook alleen met elkaar paren. 

In de biologie wordt er iets anders omgegaan met deze banden: sociale banden en seksuele banden kunnen in regelmatig los van elkaar behandeld worden. Sociale monogamie is het gedeelte waarbij partners enkel voor elkaar (en jongen) zorgen. Seksuele monogamie is het gedeelte dat partners enkel met elkaar paren. Dit is slechts één uitvoering van de diverse en gecompliceerde 'paarsystemen' (mating systems) die er bestaan. (De mating systems zullen hier grotendeels buiten beschouwing blijven.)

Een voorbeeld van een vogel waarbij monogamie slechts deels toepasselijk is, is de huismus. Deze soort vormt een sociale paarband: een mannetje en een vrouwtje zijn partners op het nest. Maar de huismus paart zeer zeker ook met soortgenoten buiten deze sociale band: ze zijn seksueel overspelig, of promiscu. De huismus wordt daardoor sociaal monogaam genoemd, omdat dit het enige gebied is waarop ze monogaam zijn.

Er bestaan ook allerlei verschillende versies van paarbanden. Zo kunnen er korte-termijn paarbanden zijn, zoals wanneer een huismus buiten zijn sociale paarband even overspeelt. Verder bestaan lange-termijn paarbanden, waarbij een paar bijvoorbeeld alleen in één broedzeizoen een paartje zijn. Dit komt vaak voor bij vogels, welke over het algemeen buiten het broedseizoen afscheid van elkaar nemen. De paarband die voorkomt bij de slechtvalken wordt wel een levenslange paarband genoemd: tot het noodlot elkaar scheidt. Dit zijn slechts een aantal voorbeelden van de complexiteit van de natuurlijke wereld.

Terug naar de slechtvalk

De slechtvalk vormt dus een levenslange sociale paarband, en ze blijven seksueel trouw aan de partner. Ze zijn ongeveer zo monogaam als je normaliter van uit zou gaan bij het gebruik van het woord. Na het broedseizoen gaan slechtvalken vaak, maar niet altijd, hun eigen weg. Hierna komen ze jaar op jaar terug naar dezelfde nestplek (nestkastgetrouw) en vormen daar weer hetzelfde paartje. Slechts als één van de partners sterft zal de ander opnieuw een band aangaan. Bijvoorbeeld, wanneer een van de twee niet terugkeert naar het nest, of wanneer er eentje tijdens het seizoen sterft. Het aangaan van een dergelijke nieuwe band kan al heel snel plaatsvinden, soms al binnen een week. Het aangaan van een nieuwe band na overlijden van de partner, maakt een dier echter niet minder monogaam. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer twee slechtvalk vrouwtjes vechten en het 'zittende' vrouwtje het gevecht verliest – lees: niet overleeft. Bij de slechtvalk geldt wel het recht van de sterkste.

De sterke monogamie van deze vogels vind je ook terug in het verwantschap van de jongen aan de ouders. Dit is binnen bestudeerde populaties eigenlijk altijd hoogst verwant, wat wijst op bijna geen overspeligheid. 'The proof is in the pudding', zoals ze zeggen. Zie voor meer informatie onderstaand paper van Nesje, et al. Toch zul je in de natuurlijke wereld bijna altijd uitzonderingen vinden, zoals hier te lezen is.

Paper referentie:
Nesje, M., Røed, K. H., Lifjeld, J. T., Lindberg, P., & Steen, O. F. (2000). Genetic relationships in the peregrine falcon (Falco peregrinus) analysed by microsatellite DNA markers. Molecular ecology, 9(1), 53–60. https://doi.org/10.1046/j.1365-294x.2000.00834.x

Vind ik leuk
Bewaar deze blog

Meer over