Vogelbescherming Nederland - Samen voor vogels en natuur
Even voorstellen: de tapuit
Tapuit in het kort
- Aanwezig: vanaf half maart tot en met oktober in Nederland
- Waar: de laatste broedpopulaties zitten op de Waddeneilanden , noordelijke duinen bij Den Helder en Callantsoog en op de hoge zandgronden slechts alleen nog maar op het Aekingerzand in Drenthe
- Voedsel: rozenkevers, kleine junikevers, kniptorlarven, rupsen, vliegen, spinnen en kleine sprinkhanen
- Aantal: 150-200 ?
- Broedtijd: april-augustus (soms een tweede legsel)
- Aantal eieren: 4-7
- Aantal legsels: 1 (soms 2)
- Broedduur: 13 dagen, uitvliegen na 15 dagen
Waar leven tapuiten?
Tapuiten hebben een gigantisch verspreidingsgebied. Van de Poolcirkel tot Zuid-Europa en van Siberië tot Alaska. Tapuiten zijn trekvogels. De winter brengen ze door in Afrika, onder de Sahara, waar de volledige populatie verblijft. Vermoedelijk zitten ze met name in West-Afrika in de Sahel. In Nederland zijn ze op heel veel plekken verdwenen. Op de Veluwe, stuifzanden in Brabant en langs de Nederlandse kust zijn ze alleen nog maar op doortrek te vinden. Vroeger broedde er zelfs tapuiten in het cultuurland. Behalve op het Aekingerzand, de Waddeneilanden en enkele plekken langs de Noord-Hollandse kust broeden nog tapuiten. Op doortrek kun je nagenoeg overal tegenkomen. Soms ook in hoge aantallen, met name in het najaar (september).
Nest
Tapuiten broeden in holen, op de grond. Geliefd zijn (oude) gangen en pijpen van konijnen. In Drenthe broedden de tapuiten in oude ingerotte boomstobben. Dat laatste is ook een extra risico, want die zijn minder diep dan konijnenholen en daardoor bereikbaarder voor grondpredatoren zoals vossen.
Op verschillende plekken zijn er op en rondom Texel, met financiering van Stichting Texel Vogeleiland, ‘kunstnesten’ gemaakt. Met een grondboor is in geschikt tapuitengebied een aanzetje tot nesthol gemaakt. Niet in alle gebiedsdelen op het eiland komen nog konijnen voor en op veel locaties zijn de dichtheden erg laag.
Zelf zien
In het voorjaar maak je op veel plekken in het land kans op een treffen met een tapuit. Vast een doortrekker. De meeste kans heb je langs de kust, maar ook in het binnenland trekken tapuiten door. Op Texel heb je langs de wandelpaden ook kans op een waarneming van een tapuit. Let op; juist om tapuiten te beschermen zijn bepaalde delen in het broedseizoen ( tot 1 augustus) afgesloten voor het publiek. Blijf altijd op de paden en verstoor de natuur niet.
Duinvogels tijdens het Waddenvogelfestival
Het Wadden Vogelfestival 2025 vindt plaats op 10 & 11 mei in De Cocksdorp op Texel. Het hele weekend staat in het teken van vogels kijken voor het goede doel. Er zijn tal van activiteiten waaronder een Birdfair (markt voor vogelaars), de Texel Big Day en vele Vogelexcursies. Dit alles om dit jaar aandacht te vragen en geld in te zamelen voor het goede doel (bescherming van duinvogels zoals de tapuit). Hoofdsponsor van Volg de tapuit is Stichting Texel Vogeleiland.
Over de Texelse duinen
De populatie tapuiten op Texel zitten met name in het zogenaamde ‘grijs duin’. Een duintype wat in Nederland sterk onder druk staat. Er komt nog maar weinig strandzand het duin in, want de zeereep is grotendeels vastgelegd. Kustbeleid in Nederland is er decennialang op gericht geweest om de zeereep vast te leggen. Dat deed men door aanplant van helm en het plaatsen van windschermen. Het gevolg was een verstard duingebied met weinig dynamiek. Stikstofdepositie zorgt bovendien voor goede groeiomstandigheden van bijvoorbeeld zandzegge, duinriet en dauwbraam. Die verdrukken kleine typische duinbloemen zoals viooltjes, kandelaartje, muizenoor en geel walstro. Ook typische loopkevers, renspinnen en zandbijen zijn echt afhankelijk van een relatief open grijs-duintype.
Op Texel komen gelukkig nog konijnen voor. Die houden niet alleen het duin open, maar zorgen ook voor nestgelegenheden voor tapuiten. De aantallen konijnen zijn de afgelopen jaren weer licht gegroeid, maar de aantallen zijn nog steeds niet zo hoog als voor de jaren’70 toen de konijnen de duinen veel gemakkelijker kortgrazig en dynamisch konden houden.
Natuurherstel op Texel
De tapuit en de bijzondere landschapstypes grijs duin zijn beschermd binnen Natura 2000. De kwaliteit van de natuur en de populatie tapuiten is alleen zo onder druk komen staan dat natuurherstelmaatregelen nodig zijn om ze niet kwijt te raken. Staatsbosbeheer heeft in opdracht van de provincie Noord-Holland verschillende maatregelen genomen. Zo lopen er in de Eierlandse Duinen, het bolwerkgebied van de tapuit, in de winter schapen om de vergrassing en de verstruiking wat tegen te gaan. Speciale duingraslandjes en duinhellingen krijgen buiten het broedseizoen wat drukbegrazing met schapen en geiten. In de winter van 2024 heeft Staatsbosbeheer in samenwerking met Vogelbescherming Nederland en Landal Sluftervallei konijnen uitgezet van het bungalowpark op deze meer grazige duingebieden.
In de Westerduinen is in de winter een kerf gemaakt. Een kerf is een aftopping in de zeereep die zorgt voor meer dynamiek in het achterliggende duinen. Met zuidwestenwind kan strandzand tot ruim 1,5 kilometer in het achterland terecht komen. Juist dit strandzand bevat wat kalk ( schelpjes) en dat is goed voor de verzuurde (stikstof) duinbodems. Bovendien zorgt het instuivende zand voor bredere en stevige duinen in de toekomst. Dat is ook de toekomst van Texel belangrijk in verband met de waterveiligheid. Lees meer over dit project.
Onderzoek Tapuit
Kenniscentrum Sovon doet al jaren onderzoek naar de afname van de tapuit, samen met Stichting Bargerveen en Oenanthe Ecologie. Het onderzoek spitst zich toe op broedsucces, overleving, voedsel en habitatgebruik. Veldwerk vindt plaats in de vastelandsduinen van Noord-Holland (sinds 2007) en op Texel (sinds 2016). De gegevens worden onder andere gebruikt om de invloed van (PAS + natuurherstel-)beheermaatregelen, recreatie en predatie op de tapuitenstand te evalueren.
Habitatfactoren
De belangrijkste reden voor de sterke afname als broedvogel is landschappelijke verandering. De tapuit zoekt al lopend over de grond zijn voedsel. Lage, open en kruidenrijke vegetaties zijn in de duinen en in heidegebieden echter vervangen door hoge gesloten grasvegetaties of struwelen. Daar kan de tapuit niet uit de voeten. Dit is een gevolg van 'vermesting' (hoge stikstofdepositie) en afgenomen konijnenvraat (gedecimeerd door opeenvolgende ziektes). Van de maatregelen die tegen vergrassing worden uitgevoerd, blijken sommige wel en andere niet effectief voor de tapuit.
Recreatie
Intensieve recreatie blijkt een aanvullende factor van betekenis te zijn. In duingebieden ten zuiden van Den Helder bleken tapuiten in afgesloten delen een 3-4 maal hogere dichtheid te hebben dan in opengestelde gebieden. Binnen opengestelde gebieden zijn er weer verschillen tussen delen met maar één fiets- of wandelpad en delen met een netwerk van paden (en daar is de dichtheid het laagst).