Vogelgriep slaat definitief toe op Antarctica

Een bezoek aan Beak Island, een klein eilandje vlakbij het puntje van het Antarctisch schiereiland, was één van de dieptepunten van de expeditie. Dat schrijft de leider van de expeditie, Meagan Dewar van het Future Regions Research Centre, van de Federation University in Australië. Op Beak Island leeft in de zuidelijke zomer een grote kolonie jagers, waaronder subantarctische grote jagers en zuidpooljagers. Bij hun bezoek vonden de onderzoekers nog tachtig levende jagers in een stukje van de kolonie, naast vijftig dode vogels. Daarvan werden er tien getest in het mobiele laboratorium op het expeditieschip; alle tien bleken besmet het hoogpathogene, dus ernstig ziekmakende vogelgriepvirus van het type H5N1.

Op Heroina Island, helemaal aan het uiterste puntje van het Antarctisch schiereiland, telden de onderzoekers in een klein hoekje van een kolonie alleen al 532 dode adéliepinguïns, waaronder 172 volwassen dieren. “Ook een dieptepunt en een aanblik waar iedereen echt stil van werd” vertelt Iervolino. Het relatief hoge aantal volwassenen duidt op een ‘ongewone doodsoorzaak’, schrijven de onderzoekers, al konden ze in hun mobiele lab geen vogelgriepvirus aantonen. Mogelijk speelde de vergaande ontbinding van de karkassen daarbij een rol. Meer uitgebreid onderzoek vindt plaats in het laboratorium om de doodsoorzaak vast te stellen. Vertaald naar de complete kolonie, schatten de onderzoekers dat het om duizenden dode pinguïns moet gaan.

De afgelopen jaren heeft de vogelgriep ook flink huisgehouden in onze contreien. In het broedseizoen van 2022 waren vooral grote sterns de klos, terwijl vorig jaar grote aantallen kokmeeuwen aan het virus stierven. Dat dit virus steeds heel specifieke vogelsoorten weet te raken, lijkt misschien een soort van geruststelling: het ene jaar kan een soort als de grote stern getroffen worden, maar een volgend jaar kan het alweer voorbij lijken. De overgebleven, misschien wel resistente dieren kunnen dan een nieuwe populatie opbouwen. Toch ziet de Rotterdamse hoogleraar virologie Thijs Kuiken dat allemaal niet zo rooskleurig. “Ik ken geen virus dat nu al zó veel verschillende diersoorten heeft getroffen. Naast meer dan 300 vogelsoorten zijn nu ook al meer dan 50 zoogdiersoorten bevattelijk gebleken.”

Behalve die enorme reikwijdte van het virus, benadrukt Kuiken ook dat deze variant van de H5N1-vogelgriep een virus is dat al in de jaren negentig van de vorige eeuw in de Chinese pluimvee-industrie is ontstaan. “Ieder individueel dier dat sterft, bezwijkt dus aan een probleem dat wij hebben gecreëerd”, aldus Kuiken.

Voor langlevende soorten met een trage reproductie kan het volgens Kuiken heel lang duren voor een populatie weer op het oude niveau terug is. “Daarnaast kun je ook niet uitsluiten dat er effecten zullen zijn op het hele ecosysteem. Iets dergelijks zag je in de tijden van de intensieve walvisvaart rond de Noordpool. Daar werd een compleet ecosysteem op zijn kop gezet, omdat de prooidieren van de walvissen ineens in aantal toenamen. Iets dergelijks zou ook kunnen gebeuren nu er zowel op Antarctica als in Zuid-Amerika meerdere visetende zeevogels en zeezoogdieren tegelijkertijd zo zwaar worden getroffen.”

Nu het virus eenmaal op Antarctica rondgaat is er niet veel anders te doen dan zo nauwkeurig mogelijk vastleggen wat er op Antarctica gebeurt en geen onnodige verstoringen creëren, bijvoorbeeld rond de immense pinguïnkolonies. Voor de langere termijn hoopt Kuiken dat we hier vooral lering uit zullen trekken en met name onze veehouderij op een ander leest gaan schoeien. “De manier waarop wij ecosystemen aantasten en enorme hoeveelheden pluimvee en andere dieren op een kluitje houden, dát is de werkelijke bron van dit probleem.”