Bonte vliegenvanger
European Pied Flycatcher, Ficedula hypoleuca - Vliegenvangers (Muscicapidae)
Enkele decennia geleden werd de bonte vliegenvanger zelden gezien in Nederland. Tegenwoordig is hij algemener na een sterke opmars vanuit Centraal Europa. Bijna alle bonte vliegenvangers broeden in nestkasten, enkele in boomholtes. Hij komt vooral voor in de oostelijke helft van het land (Veluwe, Drents Plateau). Vanaf een zitpost maken ze korte vluchten achter vliegende insecten aan, en vangen deze in volle vlucht.
Snel naar informatie over:
Herkenning
De keel en buik van het mannetje van de noordelijke populaties zijn helder wit van kleur evenals de witte vleugelvlek en een kleine dubbele witte vlek boven de snavel. De rest van het verenkleed is zwart in prachtkleed, of meer bruingrijs. Het mannetje is donkerder van kleur dan het vrouwtje dat meer bruin is. Maar in Nederland zijn de mannetjes niet zwart maar bruin en soms moeilijk van vrouwtjes te onderscheiden.
Geluid
Helder liedje. Kenmerkend is het begin, waarin de tonen op- en neergaan. Roep o.a. een oplopend "wiek, wiek", maar ook korte tikjes en een rateltje.
13 cm
Leefwijze
Broeden
Broedt vanaf eind april - juni. Heeft 1 legsel per jaar met meestal 6-7 eieren. Ze broeden vaak in nestkasten, maar ook wel in boomholten. Broedduur 12-17 dagen. Na 16 dagen vliegen de jongen uit. Dan blijven de vogels met elkaar nog zo'n 8 dagen in de omgeving van het nest, om daarna de broedplaats meestal te verlaten.
Leefgebied
Deze soort wordt vooral aangetroffen in halfopen loof- en gemengde bossen met een gevarieerde structuur. Het meest in het oosten van Nederland.
Voedsel
Insecten zoals vliegen, muggen, vlinders en libellen, maar ook oorwurmen en sprinkhanen. Vanaf een zitpost maken bonte vliegenvangers korte vluchten achter vliegende insecten aan, en vangen deze in volle vlucht.
Vogeltrek
Nederlandse bonte vliegenvangers trekken in zuidelijke tot zuidwestelijke richting weg. Daarbij doorkruisen ze Frankrijk en het Iberisch Schiereiland. Ze trekken 's nachts. Maar er wordt ook overdag gevlogen als ze dwars door de Sahara vliegen in 40-60 uur, naar tropisch West-Afrika, hun overwinteringskwartier. Deze najaarstrek vindt plaats vanaf eind juli tot half oktober. In die periode trekken ook Scandinavische vogels door Nederland. De voorjaarstrek weer onze kant op vindt plaats vanaf half april tot begin juni.
Cursus Vogels in Nederland
Verspreiding en aantal
vrij talrijke broedvogel | wegtrekkend | doortrekker in vrij klein aantal
Rond 1998 - 2000 werd het aantal broedparen van de bonte vliegenvanger berekend op ongeveer 14.000 tot 18.000 paren. Doordat ze veel gebruik maken van nestkasten, was dat een tamelijk betrouwbare indruk van de populatie. In de laatste tien jaar zit de soort weer in de lift en nemen de aantallen toe.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 21.000-26.000 (in 2018-2020) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | aantal onbekend |
| Doortrekkers | 2000-10.000 (in 2008-2012) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
Op het Drents Plateau en de Veluwe is de soort het meest geconcentreerd. Daar te vinden in halfopen loof- en gemengde bossen.
In Europa
De bonte vliegenvanger broedt van Noordwest-Afrika in een brede zone door Europa tot in Midden-Siberië. Veruit de grootste aantallen bonte vliegenvangers broeden in Fenno-Scandinavië, de Baltische Staten en Duitsland.
Meer informatie
Bescherming
De landelijke populatie van de bonte vliegenvanger is tussen de jaren 1984 en 2002 zo ongeveer gehalveerd. Daarna is soort weer opgekrabbeld. Er zijn forse regionale verschillen en verschillen naar habitat. Op de zandgronden in Noord- en Oost-Nederland neemt de soort duidelijk toe. Elders is sprake van stabilisatie of afname. Bonte vliegenvangers weten zich aan te passen aan de vroegere rupsenpiek in Nederland, veroorzaakt door klimaatverandering. Onder meer doordat ze eerder terugkeren, hebben ze toch voldoende voedsel als ze jongen op het nest hebben. Mogelijk is ook hun situatie in het overwinteringskwartier verbeterd.
Wat wij doen
Vogelbescherming promoot gebruik van nestkasten, waar bonte vliegenvangers van kunnen profiteren. Daarnaast propageren we bij een breed publiek natuurlijke tuinen, onder andere via onze Tuinvogelconsulenten. Verder pleit Vogelbescherming voor natuurlijker bossen.
Wat kun jij doen
Bonte vliegenvangers maken van dezelfde nestkasten gebruik als de koolmees. Dat geeft concurrentie om deze woningen. De koolmees is in het voordeel, doordat de soort het gehele jaar in Nederland verblijft. De bonte vliegenvanger heeft als trekvogel dus slechts tweede keus. Soms zetten bonte vliegenvangers de koolmezen uit hun nestkast! Met voldoende nestkasten helpen we de bonte vliegenvanger. Je kunt ook de invliegopening tot half april dichthouden, zodat de vliegenvanger meer kans maakt.
Meer weten?
- Sovon Vogelonderzoek Nederland
- Bonte vliegenvanger en klimaatverandering
- Populatietrends en broedsucces van Bonte Vliegenvanger: een update
Actuele berichten
Eropuit met MijnVogelvinder.nl
Wet- en regelgeving
De bonte vliegenvanger is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn bonte vliegenvangers beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de bonte vliegenvanger wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van bonte vliegenvangers zijn niet standaard het gehele jaar beschermd. Nader onderzoek kan nodig zijn, omdat de nesten wel jaarrond bescherming genieten als zwaarwegende feiten of ecologische omstandigheden dat rechtvaardigen. In sommige provincies geldt de nestbescherming alleen gedurende het broedseizoen. Er zijn geen natuurgebieden voor deze soort aangewezen.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal